Ý nghĩa tác phẩm “Thà ít mà tốt” của V.I.Lênin đối với việc tổ chức, sắp xếp lại bộ máy nhà nước ở Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, khi tiến hành đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, cần phân tích, đánh giá một cách khách quan tình hình để có quyết sách phù hợp.

Khi đặt vấn đề về đổi mới tổ chức bộ máy Bộ Dân ủy thanh tra công nông, V.I.Lênin đã nêu và phân tích một cách thấu đáo bối cảnh cần đổi mới tổ chức bộ máy của cơ quan này. Người đã đi từ sự phân tích bối cảnh tình hình cách mạng; đánh giá tình hình bộ máy nhà nước với yêu cầu đổi mới; nguyên nhân dẫn đến tình hình đó cũng như những điều kiện để tiến hành đổi mới.

Lênin không hề che giấu những yếu kém của bộ máy nhà nước Xô viết lúc đó. Người thẳng thắn chỉ ra rằng: “Tình hình bộ máy nhà nước của ta rất đáng buồn, nếu không muốn nói là rất tồi tệ, đến nỗi trước hết chúng ta phải suy nghĩ nghiêm chỉnh xem nên khắc phục những khuyết điểm của bộ máy ấy như thế nào”⁽²⁾. Theo Lênin, bộ máy đó là kết quả của một quá trình cải tiến bộ máy không hiệu quả: “Thế là đã năm năm, chúng ta ra sức cải tiến bộ máy nhà nước của ta. Nhưng đó chỉ là một hoạt động phí công, một hoạt động, qua năm năm, đã chỉ cho chúng ta thấy rõ rằng hoạt động đó chỉ là vô hiệu, thậm chí còn vô ích, hay thậm chí còn có hại là khác. Nhìn hoạt động phí công ấy thì tưởng là chúng ta công tác, nhưng thực tế, hoạt động đó đã làm cho những cơ quan và đầu óc của chúng ta đóng cáu lại”⁽³⁾. Đây là một sự thừa nhận rất dũng cảm, rất cách mạng mà dường như ngay chính về lâu dài, ở nhiều lúc, nhiều nơi, những người cộng sản không hẳn đã có được.

Thứ hai, đổi mới bộ máy nhà nước phải có quyết tâm chính trị cao, phải tiến hành một cách kiên quyết, nhưng vững chắc từng bước, không được nóng vội và theo phương châm “Thà ít mà tốt”.

Lênin dự liệu trước những khó khăn trong việc thực hiện đổi mới bộ máy nhà nước: “Tôi biết rằng giữ vững quy tắc ấy và vận dụng được nó vào tình hình thực tế của chúng ta là khó khăn. Tôi biết là quy tắc ngược lại thế sẽ tự mở cho nó một con đường bằng muôn nghìn ngõ ngách. Tôi biết rằng sẽ phải kháng cự lại một cách mãnh liệt, sẽ phải tỏ ra kiên trì phi thường; rằng công tác ấy, ít nhất là trong những năm đầu, sẽ vô cùng ít hiệu quả”⁽⁴⁾. Như vậy, Lênin đã nhìn thẳng vào những khó khăn trong chặng đường tới mà hành động, không chủ quan, xem thường nhưng cũng không một chút bi quan, nao núng. Tư tưởng cách mạng đã vượt lên trên mọi khó khăn, thách thức.

Để tiến hành việc đổi mới một cách có hiệu quả bộ máy nhà nước, Lênin yêu cầu "Phải tuân theo quy tắc này: thà ít mà tốt. Phải tuân theo quy tắc này: thà mất hai năm hay thậm chí ba năm, còn hơn là hấp tấp vội vàng mà không có chút hy vọng nào”⁽⁵⁾. Như vậy, một bộ máy nhà nước mạnh không phải do số lượng, do quy mô, mà chủ yếu là do cách tổ chức sắp xếp khoa học và đội ngũ nhân sự có chất lượng. Vì vậy, theo Người, cần quán triệt phương châm “Thà ít mà tốt”.

Thứ ba, cải cách tổ chức bộ máy nhà nước phải biết chọn khâu đột phá.

Việc đổi mới một cách toàn diện và triệt để bộ máy nhà nước, nhất là trong hoàn cảnh phức tạp của nước Nga - Xô viết lúc đó là một việc vô cùng phức tạp. Lênin đã chọn khâu đột phá để qua đó, tác động tới toàn thể bộ máy nhà nước. Đó là việc lựa chọn đổi mới bộ máy cơ quan Bộ Dân ủy thanh tra công nông. Người đánh giá rằng: đây chính là “công cụ để cải tiến bộ máy (nhà nước) của ta” (trong một tác phẩm khác, Người đã coi cơ quan này là “trung tâm của hệ thần kinh” mà nếu tác động đến nó sẽ làm rung chuyển toàn bộ bộ máy nhà nước).

Thứ tư, việc đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước phải phát huy tối đa nội lực; và coi con người là yếu tố quyết định thành công.

Lênin thực sự đã đề cao việc phát huy nội lực trong việc đổi mới bộ máy nhà nước. Khi đề cập đến việc đổi mới Bộ Dân ủy thanh tra công nông, Người quan niệm:“Tất cả cái gì thật sự là ưu tú trong chế độ xã hội của chúng ta phải được đem sử dụng một cách hết sức thận trọng, có suy nghĩ và với một sự am hiểu cặn kẽ”⁽⁶⁾.

Trong các yếu tố nội lực mà Lênin cho rằng có thể sử dụng để đổi mới bộ máy nhà nước thì ở nước Nga lúc đó chỉ có “những công nhân hăng hái đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội... Hai là: những yếu tố kiến thức, học thức, giáo dục”. “Hai” nhưng thực chất là một. Đó là những con người có phẩm chất cách mạng và tri thức tốt. Như vậy, yếu tố con người - theo Lênin là yếu tố tiên quyết quyết định hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, của việc đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước. Đây cũng là một bài học có ý nghĩa to lớn mà Đảng, Nhà nước ta đã và đang vận dụng trong công cuộc đổi mới hiện nay.

Để phát huy được yếu tố này, Lênin cũng chỉ ra những biện pháp cần thực hiện, như :

- “Nên quan tâm chỉnh đốn bộ máy đó một cách thật đặc biệt chu đáo, quan tâm tập trung cho Bộ Dân ủy thanh tra công nông một số nhân viên có phẩm chất cao, nghĩa là không kém gì những nhân viên kiểu mẫu giỏi nhất ở Tây Âu”⁽⁷⁾;

- “Phải lựa chọn đặc biệt cẩn thận những cán bộ của Bộ Dân ủy thanh tra công nông, căn cứ vào một số kiểm tra nghiêm ngặt nhất, chứ không khác được”⁽⁸⁾;

- “Những công nhân mà chúng ta chỉ định là ủy viên Ban Kiểm tra Trung ương phải là những người cộng sản không thể chê trách được^”(9).

Lênin chỉ ra những biện pháp rất cụ thể để thực hiện như:

- “Mở ngay một cuộc thi soạn hai cuốn sách giáo khoa, hoặc nhiều hơn nữa, viết về tổ chức công tác nói chung, và đặc biệt là về công tác quản lý”⁽¹⁰⁾;

- “Cử một vài người có năng lực và tận tâm sang Đức hay sang Anh để sưu tầm tài liệu và nghiên cứu vấn đề”⁽¹¹⁾;

- “Cử một tiểu ban chịu trách nhiệm thảo chương trình sơ bộ cho những kỳ thi tuyển người muốn vào làm việc ở Bộ Dân ủy thanh tra công nông; cũng như cho những người định tuyển vào chức vụ ủy viên Ban Kiểm tra Trung ương”⁽¹²⁾;

- “Đồng thời phải cử ra một tiểu ban trù bị có trách nhiệm tìm những người để tuyển vào chức vụ ủy viên Ban Kiểm tra Trung ương”⁽¹³⁾.

Trong những biện pháp mà Lênin nêu lên, ta thấy Người vẫn đặc biệt coi trọng và nhấn mạnh các biện pháp liên quan đến công tác cán bộ. Đồng thời, qua các biện pháp mà Lênin nêu lên, có một điểm mà chúng ta cần học tập, đó là quan điểm rộng mở, sẵn sàng học tập, tiếp thu tri thức nhân loại.

Thứ năm, thực hiện việc đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước phải gắn giữa tri thức, lý luận với hoạt động thực tiễn.

Lênin cho rằng, “Muốn đổi mới bộ máy nhà nước của chúng ta, phải cố hết sức tự đặt cho mình nhiệm vụ sau đây: một là học tập, hai là học tập, ba là học tập mãi, và sau nữa, phải làm sao cho học thức ở nước ta không nằm trên giấy hoặc là một lời nói theo mốt nữa (điều này phải thú thực là thường hay xảy ra ở nước ta), phải làm sao cho học thức thực sự ăn sâu vào trí não, hoàn toàn và thực tế trở thành một bộ phận khăng khít của cuộc sống của chúng ta”⁽¹⁴⁾. Một lần nữa Lênin khẳng định vai trò của tri thức trong công cuộc đổi mới bộ máy nhà nước, đồng thời với việc nhấn mạnh trách nhiệm của mỗi đảng viên cộng sản là phải không ngừng học tập, nâng cao tri thức, lý luận. Nhưng điều quan trọng hơn, theo Người là phải đưa tri thức, lý luận đó vào cuộc sống, phát huy tác dụng trong cuộc sống chứ không phải là những tri thức vô hồn “trên giấy”.

Thứ sáu, coi trọng công tác thanh tra, kiểm tra trong hoạt động của bộ máy nhà nước.

Lênin cho rằng, phải đi từ công tác kiểm tra để tác động tới bộ máy nhà nước, coi đây là điểm xuất phát và khâu trung tâm của cải cách bộ máy nhà nước. Người cho rằng, “Phải nghĩ đến chuyện kiểm tra lại những chủ trương mà chúng ta tuyên bố hàng giờ, quyết định hàng phút, rồi từng giây chứng minh tính chất không vững chắc, không kiên định và khó hiểu của những chủ trương đó”⁽¹⁵⁾.

Đồng thời, theo Lênin, thông qua công tác kiểm tra, thanh tra mà phát hiện, sáng tạo ra cái mới, cái tốt hơn. Người viết: “Không quên kiểm tra đi kiểm tra lại nhiều lần, mà sáng tạo ra một cái gì thực sự không chê trách được, một cái gì có thể làm cho tất cả và từng người phải tôn trọng”⁽¹⁶⁾. Như vậy, trong công tác quản lý nhà nước, nội dung thanh tra, kiểm tra phải luôn được quan tâm, đề cao và coi đây là một trong những nội dung cơ bản nhất của công tác quản lý nhà nước.

Thứ bảy, cần kết hợp giữa tổ chức bộ máy cơ quan nhà nước với cơ quan đảng tương ứng trong quá trình đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước.

Trong tác phẩm, Lênin đặt câu hỏi: “Làm thế nào có thể kết hợp được một cơ quan đảng với một cơ quan chính quyền Xô viết?”⁽¹⁷⁾. Người tự trả lời: “Thật vậy, tại sao lại không kết hợp hai loại cơ quan đó lại khi lợi ích của công việc đòi hỏi phải làm như thế? Phải chăng chưa bao giờ có ai nhận xét chẳng hạn rằng trong Bộ Dân ủy như Bộ Dân ủy ngoại giao, việc kết hợp như thế thật vô cùng có ích và đã được thực hiện ngay từ khi bộ đó mới thành lập?... Phải chăng sự kết hợp linh hoạt của yếu tố chính quyền với yếu tố đảng lại không phải là một nguồn sức mạnh phi thường trong chính sách của chúng ta? Tôi tin rằng điều gì đã được chứng thực là đúng, đã đứng vững chắc trong chính sách đối ngoại của ta và đã ăn sâu vào trong phong tục tập quán đến mức không còn gây ra một chút hoài nghi nào về phương diện ấy nữa, thì ít ra cũng sẽ thích hợp như thế (và tôi nghĩ rằng sẽ thích hợp nhiều hơn) với toàn thể bộ máy nhà nước của ta”⁽¹⁸⁾.

Từ bài học về sự kết hợp giữa Bộ Dân ủy ngoại giao với cơ quan đối ngoại của Đảng trên thực tế, Lênin liên hệ tới các cơ quan kiểm tra của đảng và chính quyền, đặt ra câu hỏi: “Tại sao, đối với cơ quan ấy lại không thừa nhận là có thể hợp nhất một cách độc đáo bộ máy kiểm tra của đảng với bộ máy kiểm tra của chính quyền ?”. “Về phần tôi, tôi thấy là làm như vậy không có trở ngại gì cả. Hơn nữa, tôi tin rằng sự hợp nhất ấy là điều đảm bảo duy nhất cho một hoạt động có kết quả. Tôi nghĩ rằng tất cả mọi hoài nghi đối với điểm đó đều phát ra từ những xó xỉnh bụi bặm nhất của bộ máy nhà nước của chúng ta, và những hoài nghi ấy chỉ đáng có một điều là: đem ra mà chế giễu”⁽¹⁹⁾.

Tác phẩm “Thà ít mà tốt” ra đời cho đến nay đã trải qua gần một thế kỷ, song những tư tưởng về cải cách bộ máy nhà nước của V.I.Lênin vẫn còn giá trị. Tư tưởng cơ bản trình bày trong tác phẩm vẫn đóng vai trò là cơ sở lý luận khoa học cho công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.

Trong thực tiễn, Đảng Cộng sản Việt Nam rất quan tâm dến vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN. Từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI (năm 1986), Đảng đã “ban hành tổ chức thực hiện nhiều nghị quyết về đổi mới, kiện toàn tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị gắn với tinh giản biên chế, cải cách tiền lương và thu được những kết quả quan trọng… Tuy nhiên, bộ máy vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nối trung gian; chức năng, nhiệm vụ của một số tổ chức trên một số lĩnh vực còn chồng chéo; thẩm quyền, trách nhiệm của cán bộ công chức, nhất là người đứng đầu chưa rõ”⁽²⁰⁾.

Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017, Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đánh giá: “Tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị vẫn còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, nhiều đầu mối; hiệu lực, hiệu quả hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, mối quan hệ của một số cơ quan, tổ chức chưa thật rõ, còn chồng chéo, trùng lắp... Việc phân công, phân cấp, phân quyền giữa các ngành, các cấp và trong từng cơ quan, tổ chức chưa hợp lý, mạnh mẽ và đồng bộ; còn tình trạng bao biện, làm thay hoặc bỏ sót nhiệm vụ”⁽²¹⁾.

Từ thực tiễn này, Đảng đã đề ra mục tiêu: “Tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và phù hợp với thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước và chất lượng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội; phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại, nâng cao chất lượng, sử dụng hiệu quả đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức”⁽²²⁾.

Hơn lúc nào hết, chúng ta có thể nghiên cứu lại tình hình bất cập của bộ máy tổ chức nhà nước của nước Nga - Xô viết sau khi thành lập và những chỉ dẫn của Lênin trong tác phẩm “Thà ít mà tốt” và sẽ thấy những giá trị lý luận vô cùng quý báu có thể vận dụng vào thực tiễn sắp xếp lại tổ chức bộ máy hệ thống chính trị nói chung, bộ máy nhà nước nói riêng ở Việt Nam hiện nay./.

 _________________________________________________

(1), (2), (3), (4), (5), (6), (7), (8), (9), (10), (11), (12), (13), (14), (15), (16), (17), (18), (19) V.I.Lênin (1978), Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, T.45, tr.442, 442, 443, 445, 444, 442, 446, 449, 444, 443, 447, 452, 453.

 (20) Đảng Cộng sản Việt Nam (2006), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội tr.109-110.

(21), (22) Nghị quyết số 18 ngày 25 tháng 10 năm 2017 Hội nghị lần thứ 6, BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam.