Báo chí cách mạng Việt Nam trong kỷ nguyên số dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh

Tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng - nền tảng lý luận vững chắc

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định vai trò chiến lược của báo chí trong sự nghiệp cách mạng Việt Nam: “Báo chí là vũ khí cách mạng sắc bén, là tiếng nói của Đảng và nhân dân, là phương tiện để tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng”⁽¹⁾. Tư tưởng này không chỉ là kim chỉ nam mà còn là nền tảng lý luận cho sự phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam trong các giai đoạn lịch sử, đặc biệt là trong bối cảnh kỷ nguyên số hiện nay.

Vũ khí chiến đấu trên mặt trận tư tưởng - văn hóa

Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh, báo chí không chỉ là phương tiện thông tin đơn thuần mà còn là vũ khí sắc bén, công cụ đấu tranh hiệu quả trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Người khẳng định: “Bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết đấu tranh, chống chủ nghĩa thực dân cũ và mới, chống chủ nghĩa đế quốc (…), vì độc lập dân tộc, tiến bộ xã hội và hòa bình thế giới”⁽²⁾. Đồng thời, tính chiến đấu thể hiện báo chí cách mạng phải làm cho quần chúng hiểu rõ đường lối của Đảng, làm cho cán bộ hiểu rõ nhiệm vụ, làm cho kẻ thù khiếp sợ…

Luận điểm trên không chỉ nhấn mạnh tính chiến đấu cao của báo chí, mà còn đặt ra yêu cầu về sức thuyết phục mạnh mẽ, khả năng xây dựng và củng cố lòng tin, tạo sự thống nhất cao trong nhận thức và hành động của toàn Đảng, toàn dân; là công cụ tuyên truyền hiệu quả, cổ vũ tinh thần cách mạng, động viên nhân dân trong công cuộc giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội mới.

Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức coi trọng tính trung thực và khách quan trong báo chí, coi đó là nền tảng giữ gìn đạo đức nghề nghiệp và xây dựng niềm tin trong xã hội. Người yêu cầu báo chí phải phản ánh trung thực, chính xác, không bóp méo sự thật, không làm cho người ta hiểu sai. Báo chí cách mạng phải là tiếng nói của nhân dân và Đảng, việc phản ánh trung thực giúp báo chí nâng cao uy tín, tạo dựng sự tin cậy của bạn đọc và góp phần ổn định xã hội. Sự khách quan không làm giảm đi tính đảng, mà ngược lại, còn thể hiện bản chất chân thành, công bằng trong phản ánh hiện thực, từ đó tăng cường sức thuyết phục và hiệu quả tuyên truyền.

Tính đảng, tính nhân dân và tính dân tộc - những trụ cột tạo nên bản sắc riêng của báo chí cách mạng Việt Nam

Một trong những quan điểm đặc sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng là sự thống nhất biện chứng, hài hòa giữa tính đảng, tính nhân dân và tính dân tộc. Nhấn mạnh tính đảng là cơ sở để khẳng định tính nhân dân của báo chí cách mạng Việt Nam.

Từ bản chất cách mạng, được quy định bởi tính đảng và tính nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh yêu cầu mang tính nguyên tắc: “…báo chí của Đảng... tránh những khuyết điểm về kỹ thuật và chính trị”; “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”⁽³⁾.

Tính nhân dân cùng với tính đảng luôn là nội dung căn bản nhất trong tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng Việt Nam. Về tính đảng: Đây là điều căn cốt nhất, mang tính nguyên tắc, là cơ sở để phân biệt báo chí cách mạng với báo chí phản cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, báo chí chỉ đúng về chính trị khi được lãnh đạo bởi một đảng, dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lê-nin, một đảng mang bản chất của giai cấp công nhân và gắn bó mật thiết với dân tộc, với nhân dân. Người  nhấn mạnh, báo chí phải hướng về nhân dân, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động và các tầng lớp nhân dân, giúp họ hiểu, đồng thuận và tham gia vào công cuộc xây dựng đất nước. Bởi: “Báo chí của ta thì cần phải phục vụ nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, cho hoà bình thế giới”⁽⁴⁾. Nhấn mạnh đến tính nhân dân, Người chỉ rõ: “Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng”⁽⁵⁾, do đó, để phục vụ tốt nhân dân, thì cách viết bài báo phải đơn giản, dễ hiểu, ngôn ngữ phải trong sáng; viết để phục vụ nhân dân thì nhất định phải chọn cái gì có lợi cho dân và phục vụ sự nghiệp cách mạng.

Sự kết hợp giữa tính đảng và tính nhân dân tạo nên bản sắc riêng biệt và sức mạnh cho báo chí cách mạng Việt Nam, góp phần xây dựng một nền báo chí vừa kiên định về chính trị, vừa linh hoạt và gần gũi với cuộc sống của nhân dân.

Đội ngũ người làm báo: Vừa “hồng” vừa “chuyên”

Xuất phát từ tôn chỉ, mục đích hoạt động của nền báo chí cách mạng Việt Nam, trong Bài nói chuyện tại Đại hội lần thứ II Hội Nhà báo Việt Nam (1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu những người làm báo phải thường xuyên tu dưỡng đạo đức cách mạng, trau dồi tư tưởng, học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần chúng lao động, phải luôn nâng cao trình độ văn hoá, rèn giũa nghiệp vụ, mài sắc ngòi bút; nhất là phải trau dồi lập trường chính trị. Từ đó, góp phần to lớn vào việc định hướng và đào tạo cho các thế hệ nhà báo Việt Nam đủ đức, tài, trở thành lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, văn hóa của Đảng. Người yêu cầu đội ngũ làm báo phải “vừa hồng, vừa chuyên”, tức là vừa có lập trường chính trị vững vàng, vừa có trình độ nghiệp vụ cao.

Trong kỷ nguyên số, tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng càng có ý nghĩa sâu sắc, khi người làm báo không chỉ cần thành thạo kỹ năng viết bài, xây dựng tác phẩm, mà còn phải am hiểu công nghệ thông tin, truyền thông đa phương tiện, có khả năng ứng dụng các công cụ số để sáng tạo nội dung, tương tác với độc giả và nâng cao sức mạnh tuyên truyền của báo chí cách mạng.

Thực tiễn và yêu cầu cấp thiết đối với báo chí cách mạng trong kỷ nguyên số

Kỷ nguyên số, với sự bùng nổ của công nghệ thông tin và các phương tiện truyền thông xã hội, đã tạo ra bước ngoặt lớn đối với hoạt động của báo chí cách mạng Việt Nam (báo chí cách mạng). Trong khi mở ra nhiều cơ hội phát triển, báo chí cách mạng cũng đứng trước không ít thách thức gay gắt, đòi hỏi sự đổi mới sâu sắc về tư duy và phương thức hoạt động.

Áp lực cạnh tranh quyết liệt và chuyển đổi số bắt buộc

Sự phát triển bùng nổ của các phương tiện truyền thông xã hội và các nền tảng truyền thông phi chính thống đã thay đổi căn bản cách tiếp nhận thông tin của xã hội, tạo ra áp lực cạnh tranh lớn đối với báo chí cách mạng truyền thống. Người đọc, người xem ngày càng ưu tiên các nguồn tin nhanh, đa dạng và mang tính tương tác cao, khiến báo chí cách mạng buộc phải thay đổi để giữ vững vị trí chủ đạo.

Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, khoảng 70% người Việt Nam tiếp cận thông tin qua các phương tiện truyền thông xã hội⁽⁶⁾, đặt ra yêu cầu cấp thiết cho các cơ quan báo chí cách mạng phải chuyển đổi số toàn diện, đổi mới cách thức sản xuất, phân phối tin bài, đồng thời đa dạng hóa hình thức thể hiện...

Việc ứng dụng công nghệ số không chỉ dừng lại ở mặt kỹ thuật mà còn là chuyển đổi mô hình tư duy báo chí, từ tập trung truyền tải thông tin sang tương tác hai chiều, tạo môi trường đối thoại mở giữa báo chí và công chúng. Đây là yêu cầu cấp thiết để báo chí cách mạng tiếp tục giữ vai trò “vũ khí sắc bén” trên mặt trận tư tưởng trong bối cảnh mới.

Nguy cơ tin giả, thông tin xuyên tạc và mất niềm tin xã hội

Một thách thức nổi bật của kỷ nguyên số là sự lan truyền nhanh chóng và rộng khắp của tin giả (fake news), tin sai lệch và những chiến dịch thông tin xuyên tạc, phá hoại tư tưởng của các thế lực thù địch. Điều này không chỉ làm xói mòn niềm tin của người dân đối với truyền thông chính thống mà còn gây rối loạn xã hội, làm suy yếu sự ổn định chính trị - xã hội.

Thời gian qua, số vụ phát tán tin giả, thông tin sai lệch liên quan đến chính trị và an ninh quốc gia ngày càng gia tăng, đòi hỏi báo chí cách mạng phải phát huy vai trò chủ đạo trong việc phát hiện, phản bác và cung cấp thông tin chính xác, có kiểm chứng. Đồng thời, báo chí cách mạng cần nâng cao chất lượng kiểm chứng thông tin, tăng cường minh bạch trong quy trình biên tập và xử lý thông tin; chủ động phối hợp với các cơ quan chức năng xây dựng các chương trình giáo dục truyền thông cho người dân, giúp nâng cao khả năng nhận diện tin giả, bảo vệ sự trong sạch của môi trường thông tin quốc gia.

Trong bối cảnh kỷ nguyên số bùng nổ, báo chí cách mạng Việt Nam đang đứng trước những thách thức kinh tế căn bản, có khả năng định hình lại sâu sắc mô hình hoạt động và ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thực hiện sứ mệnh chính trị. Nguồn thu truyền thống, đặc biệt là từ quảng cáo báo in, đã suy giảm nghiêm trọng do sự chuyển dịch quảng cáo sang các nền tảng kỹ thuật số xuyên quốc gia - nơi nội dung báo chí thường được phân phối, nhưng lại thiếu cơ chế chia sẻ lợi nhuận công bằng cho các đơn vị sản xuất. Đồng thời, sự nỗ lực phát triển các mô hình thu phí nội dung trên môi trường trực tuyến vẫn phải đối mặt với rào cản thói quen tiêu dùng thông tin miễn phí trong cộng đồng độc giả Việt Nam. Điều này gây áp lực không nhỏ lên các cơ quan báo chí, đặc biệt khi chủ trương tự chủ tài chính ngày càng được đẩy mạnh, đòi hỏi khả năng tự lực về kinh tế bên cạnh sự hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

Bên cạnh đó, chi phí đầu tư cho công nghệ và sản xuất nội dung chất lượng cao trong môi trường số đang gia tăng mạnh mẽ. Đòi hỏi các cơ quan báo chí phải không ngừng nâng cấp hạ tầng kỹ thuật, áp dụng các giải pháp công nghệ tiên tiến, đặc biệt là đào tạo, phát triển đội ngũ nhân lực có đủ năng lực, chuyên môn sâu để thích ứng với yêu cầu mới của truyền thông hiện đại. Chi phí này trở thành gánh nặng tài chính đáng kể. Thêm vào đó, tình trạng xâm phạm bản quyền, sao chép nội dung tràn lan trên không gian mạng đã và đang làm xói mòn nghiêm trọng giá trị của sản phẩm báo chí gốc, làm mất nguồn thu tiềm năng của các tòa soạn.

Ngoài ra, sự cạnh tranh khốc liệt về tốc độ và khả năng tiếp cận từ các phương tiện truyền thông xã hội, cùng với sự bùng phát của tin giả, thông tin xấu độc, đòi hỏi báo chí cách mạng phải vừa nhanh nhạy, vừa kiên định giữ vững tôn chỉ, mục đích, đề cao tính định hướng chính trị và đạo đức nghề nghiệp. Vượt qua những rào cản kinh tế này không chỉ là yếu tố sống còn mà còn là điều kiện tiên quyết để báo chí cách mạng tiếp tục giữ vững vai trò là công cụ sắc bén của Đảng, là tiếng nói tin cậy của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa.

Thách thức năng lực và phẩm chất đội ngũ người làm báo trong kỷ nguyên số

Từ thực tiễn hoạt động báo chí hiện nay cho thấy, một bộ phận người làm báo chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới nhanh về nghiệp vụ và công nghệ truyền thông đa phương tiện. Nhiều phóng viên, biên tập viên chưa được đào tạo bài bản về kỹ năng số, chưa thích nghi kịp thời với yêu cầu của báo chí đa nền tảng và môi trường truyền thông mạng xã hội. Ngoài ra, việc giữ vững phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, tránh chạy theo lợi ích cá nhân, xử lý thông tin một cách thiếu trung thực cũng gây ra những hệ quả tiêu cực, ảnh hưởng đến uy tín và hiệu quả hoạt động của báo chí cách mạng.

Những vấn đề trên là thách thức lớn, cần được xử lý đồng bộ thông qua công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên sâu, phát triển kỹ năng số và đạo đức nghề nghiệp cho người làm báo. Đặc biệt, cần xây dựng đội ngũ báo chí “vừa hồng vừa chuyên” theo đúng tư tưởng Hồ Chí Minh, đủ khả năng ứng phó linh hoạt, sáng tạo với những thay đổi mau lẹ của môi trường truyền thông hiện đại.

Vận dụng đúng đắn, sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh để phát triển báo chí cách mạng trong kỷ nguyên số

Trước yêu cầu đổi mới và phát triển báo chí trong kỷ nguyên số, việc vận dụng đúng đắn, sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ góp phần quan trọng củng cố nền tảng lý luận, phát huy những chỉ dẫn thiết thực để giữ gìn bản chất cách mạng và nâng cao hiệu quả tuyên truyền, định hướng dư luận xã hội của báo chí cách mạng. Theo đó, cần tập trung vào một số nội dung sau:

Báo chí cách mạng Việt Nam, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, là “vũ khí sắc bén” của Đảng, giữ vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Trong bối cảnh công nghệ số phát triển mạnh mẽ và các phương tiện truyền thông xã hội trở thành diễn đàn đa chiều, báo chí cách mạng càng cần khẳng định vai trò định hướng, kiên định lập trường chính trị.

Việc vận dụng công nghệ số nhằm tăng cường sức mạnh và phạm vi tuyên truyền không được làm thay đổi bản chất và sứ mệnh của báo chí cách mạng. Thay vào đó, công nghệ phải là công cụ giúp báo chí tập trung truyền tải chủ trương, đường lối của Đảng, đồng thời đấu tranh mạnh mẽ, khoa học và kiên quyết với những quan điểm sai trái, luận điệu xuyên tạc trên không gian mạng, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Trong bức thư “Gửi anh em văn hóa và trí thức Nam Bộ”, trong đó có các nhà báo, ngày 25-5-1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Ngòi bút của các bạn cũng là những vũ khí sắc bén trong sự nghiệp phò chính, trừ tà, mà anh em văn hóa và trí thức phải làm cũng như là những chiến sĩ anh dũng trong công cuộc kháng chiến để tranh lại quyền thống nhất và độc lập cho Tổ quốc”⁽⁷⁾.

Như vậy, để giữ vững bản chất cách mạng, báo chí phải là lực lượng tiên phong tham gia chống lại “bọn phản động và bọn cơ hội” trên mặt trận tư tưởng, góp phần quan trọng bảo vệ sự ổn định chính trị và phát triển bền vững của đất nước.

Hai là, đổi mới nội dung theo hướng chuyên sâu, đa dạng, coi trọng dữ liệu và tương tác

Trong kỷ nguyên số, báo chí cách mạng không chỉ là truyền tải thông tin mà cần nâng cao chất lượng nội dung thông qua phân tích chuyên sâu, lý luận sắc bén và tính chiến đấu cao. Việc phát triển báo chí dữ liệu, đa phương tiện cũng như tạo ra các nền tảng tương tác chính thống giúp tăng cường kết nối với độc giả, nâng cao vai trò giám sát xã hội và phát huy tính minh bạch.

Phát triển các bài viết chuyên sâu, bài phân tích khoa học, phản biện khách quan là biểu hiện của sự trưởng thành về tư duy lý luận và năng lực phản biện của báo chí cách mạng. Đồng thời, xây dựng các nền tảng tương tác với bạn đọc không chỉ giúp báo chí phản hồi kịp thời nguyện vọng xã hội mà còn tạo nên cộng đồng độc giả trung thành, góp phần lan tỏa rộng rãi giá trị báo chí chính thống.

Công nghệ số cung cấp công cụ hữu hiệu để hiện thực hóa những chỉ dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với báo chí cách mạng, đồng thời tạo nên sự kết nối đa chiều giữa báo chí và nhân dân.

Ba là, xây dựng đội ngũ người làm báo hiện đại, vừa “hồng” vừa “chuyên”

Một trong những bài học lớn của Chủ tịch Hồ Chí Minh với báo chí cách mạng là người làm báo phải “vừa hồng, vừa chuyên”, tức vừa có lập trường tư tưởng vững vàng, vừa có nghiệp vụ chuyên môn cao.

Trong kỷ nguyên số, đội ngũ người làm báo cách mạng không chỉ cần được bồi dưỡng, củng cố về chính trị, tư tưởng mà còn phải được trang bị kỹ năng công nghệ, thành thạo báo chí đa nền tảng, biết vận dụng các phương tiện truyền thông hiện đại và xử lý thông tin trên các phương tiện truyền thông xã hội, đặc biệt là nâng cao năng lực phòng chống tin giả.

Người làm báo hôm nay là chiến sĩ cách mạng trên mặt trận tư tưởng số, vừa vững vàng về bản lĩnh chính trị, vừa linh hoạt, sáng tạo trong kỹ thuật nghiệp vụ và nhạy bén trước những biến động của truyền thông hiện đại. Đó chính là điều kiện tiên quyết để bảo đảm chất lượng thông tin, giữ vững phẩm chất đạo đức nghề nghiệp trong bối cảnh truyền thông phức tạp hiện nay.

Bốn là, hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý báo chí số

Trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và các phương tiện truyền thông xã hội, việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý, chính sách quản lý báo chí số là nhiệm vụ cấp bách và then chốt. Khung pháp lý cần vừa bảo đảm quyền tự do báo chí trong khuôn khổ pháp luật, vừa có các quy định chặt chẽ để kiểm soát thông tin trên không gian mạng, ngăn chặn tin giả, thông tin xấu độc và các luận điệu chống phá. Chính sách quản lý khoa học, linh hoạt sẽ tạo môi trường lành mạnh cho báo chí cách mạng phát triển, đồng thời bảo vệ an ninh tư tưởng quốc gia. Điều này cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý nhà nước, các đơn vị báo chí và các phương tiện truyền thông xã hội, đồng thời đẩy mạnh công tác đào tạo, nâng cao nhận thức pháp luật cho đội ngũ người làm báo và cộng đồng mạng.

Trong bối cảnh truyền thông số, việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh góp phần giúp nền báo chí cách mạng nước ta tiếp tục phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế trong kỷ nguyên phát triển mới./.

______________________________________________

(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 5, tr. 150
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 14, tr. 540
(3), (4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 12, tr.166
(5) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 6, tr. 102
(6) Xem: Lê Lâm: “Mạng xã hội Việt Nam đạt trăm triệu người dùng, Zalo chiếm gần 70%”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 29-11-2024, https://nhandan.vn/mang-xa-hoi-viet-nam-dat-tram-trieu-nguoi-dung-zalo-chiem-gan-70-post847689.html
(7) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 157