Gian nan đào tạo chuyên ngành biên tập xuất bản

Thứ năm, 10:12 24-06-2021

Là người lãnh đạo Khoa Xuất bản, Học viện Báo chí và Tuyên truyền hơn 20 năm, gắn bó với Khoa ngay từ những ngày đầu mới thành lập, với PGS, TS Trần Văn Hải, Khoa Xuất bản chính là ngôi nhà thứ hai của mình. Mặc dù đã nghỉ hưu, nhưng PGS, TS vẫn là một trong những chuyên gia hàng đầu, có những đóng góp to lớn vào sự phát triển của Khoa. Tình yêu với công việc, nỗi niềm trăn trở của ông về đào tạo chuyên ngành biên tập xuất bản vẫn thường trực. Bài viết “Gian nan đào tạo chuyên ngành Biên tập xuất bản” phần nào nói lên những tâm tư của ông dành cho công tác đào tạo hiện nay.

Biên tập sách, hay biên tập xuất bản có phải là một nghề? Mãi đến nay, vẫn còn nhiều người lăn tăn! Tại sao nó là một nghề, mà là một nghề khó, rất “nghệ thuật”, rõ ràng đó là một công việc đầy sáng tạo. Không phải cứ ai học xong một ngành ở đại học là làm ngay được biên tập sách. Có khi có vài bằng đại học vẫn chưa làm được. Bởi “con mắt” của người biên tập phải nhìn thấu nhiều điều, ở nhiều góc độ! Họ không chỉ đọc bản thảo bằng góc đọc của các chuyên gia khoa học, mà trước hết phải thẩm định bản thảo bằng “con mắt” của nhà tư tưởng, người thiết kế và định hướng tinh thần của xã hội. Công việc ấy đòi họ phải đặt mình ở nhiều vai khác nhau: vai của nhà lãnh đạo chính trị, vai của nhà khoa học, vai của người hoạt động thực tiễn, vai của các tầng lớp quần chúng.

Tại sao có người bảo biên tập sách không phải là một nghề? Vì nhiều biên tập viên gạo cội ở các nhà xuất bản có phải được đào tạo ở trường xuất bản đâu mà sao họ vẫn làm tốt, thậm chí còn lãnh đạo ngành xuất bản.

Chúng ta thường nói, biên tập viên là người “gác cửa” cho việc sản xuất và truyền bá các giá trị tinh thần của xã hội. Đó là nhiệm vụ to lớn và cực khó. Gác thế nào để mọi thủ đoạn chống phá tư tưởng của kẻ thù dù xảo quyệt đến đâu cũng được ngăn chặn. Đồng thời lại biết phát hiện sớm các giá trị văn hóa tinh thần mới mẻ, lành mạnh, thiết thực để mở rộng cửa cho nó được công bố. Công việc ấy đòi hỏi người biên tập vừa phải giàu có năng lực trí tuệ, vừa phải công tâm, nhiệt huyết xây dựng đời sống văn hóa.

Đánh giá đúng bản thảo, với người biên tập còn chưa đủ. Chức năng chính của họ còn phải biết sửa chữa, hoàn thiện, nâng cao được bản thảo. Mà bản thảo là “đứa con” tinh thần của tác giả. “Giỏ nhà ai, quai nhà ấy”, không dễ tôi đan được giỏ mà không làm nổi cái quai phải để cho biên tập viên làm. Ấy vậy mà trên thực tế, biên tập viên vẫn phải gánh đủ. Nếu lỏng tay gia công bản thảo chắc chắn sách sẽ còn đầy cát sạn. Bạn đọc lại trách nhà xuất bản lơ là, oán biên tập viên tắc trách. Nói một cách đơn giản, nghề biên tập xuất bản phải là tổng hòa của nhiều nghề riêng lẻ. Họ vừa là nhà tư tưởng, nhà văn, nhà khoa học, nhà kinh tế… Một nghề tổng hợp như vậy có đào tạo được không và đào tạo như thế nào?

Mấy chục năm trước nhiều người làm xuất bản nghĩ không thể đào tạo được nghề biên tập xuất bản. Các nhà xuất bản không muốn nhận sinh viên xuất bản về thực tập nghề nghiệp. Họ công khai tuyên bố sẽ không tuyển cán bộ từ nguồn sinh viên Khoa Xuất bản.

Hàng chục năm (1973 - 1983) mà cả nước chỉ đào tạo được 3 khóa cán bộ biên tập ở trường Đại học Tuyên giáo (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền). Những người tốt nghiệp các khóa này rất ít người làm đúng nghề đào tạo. Nguồn nhân lực biên tập xuất bản, về cơ bản vẫn không được cung cấp bởi một trường đại học chuyên ngành. Đó là nguyên nhân cơ bản làm xuất bản nước ta chậm phát triển, chậm tiến lên trình độ hiện đại của khu vực và thế giới.

Vậy phải đào tạo nguồn nhân lực cho ngành xuất bản như thế nào? Và đối với yêu cầu nhân cách người biên tập sách hiện đại, khoa xuất bản ở các trường đại học nước ta có đào tạo được không?

Thực tiễn đào tạo ở Khoa Xuất bản Trường Đại học Tuyên giáo đã áp dụng 2 mô hình đào tạo:

1. Tuyển sinh học sinh tốt nghiệp trung học phổ thông, đào tạo tập trung 4 năm chuyên ngành xuất bản.

2. Tuyển những người đã tốt nghiệp một đại học khác, học 3 năm chuyên ngành biên tập xuất bản, ra trường được cấp thêm bằng đại học thứ 2.

Các mô hình này đã cho thấy trong thực tế có những ưu điểm và hạn chế sau:

- Mô hình đào tạo tập trung 4 năm với đối tượng tốt nghiệp trung học phổ thông khá dễ dàng tuyển sinh với số lượng lớn, thuận lợi trong việc thực hiện quy trình đào tạo. Song, chất lượng đầu vào thấp. Với 4 năm đào tạo, không bảo đảm chuẩn đầu ra mô hình nhân cách cán bộ biên tập xuất bản hiện đại. Chương trình đào tạo theo mô hình này đã trang bị cho sinh viên thế giới quan duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin, những nguyên lý cơ bản biên tập xuất bản, giúp họ có “con mắt biên tập” ở tầm vĩ mô và nắm được các thao tác kỹ năng cơ bản của biên tập sách. Tuy nhiên, mô hình đào tạo này chưa thể trang bị cho người học các tri thức cơ bản, hệ thống và chuyên sâu của một ngành khoa học mà các loại sách đề cập. Sinh viên khi ra trường mới đảm nhận được vai trò trợ lý biên tập, chứ chưa thể đảm nhận chức danh biên tập viên của nhà xuất bản. Để làm được việc đó họ thường phải học tại chức, hoặc tự học thêm một chương trình đại học chuyên ngành khác, cũng phải 3 - 4 năm sau mới chính thức trở thành người biên tập của nhà xuất bản. Những cơ sở xuất bản muốn có ngay biên tập viên cho công việc thường không tuyển cán bộ từ nguồn đào tạo này.

- Mô hình đào tạo đại học thứ 2 chuyên ngành xuất bản gặp trở ngại ngay ở khâu tuyển sinh. Rất ít người tự nguyện vào học. Bởi lẽ, học sinh đã tốt nghiệp một ngành khoa học, thường muốn đi làm ngay, đỡ chi phí cho gia đình và xã hội, nhanh chóng có cuộc sống tự lập, tự khẳng định mình. Hơn nữa, nếu tốt nghiệp đại học loại khá trở lên, họ thường đã kiếm ngay được việc làm khi ra trường. Những nhà xuất bản tiếp nhận họ đang cần người làm việc, không muốn để họ đi học tiếp bằng đại học thứ hai, mà nếu cần họ sẽ cho học thẳng bậc cao học hoặc đi nghiên cứu sinh về xuất bản. Mặt khác, quy trình đào tạo bằng 2 thường phức tạp bởi sự “lệch pha” về chuyên môn, trình độ tự giác và điều kiện học tập của học viên rất khác nhau. Mặc dù vậy, chất lượng đầu ra đào tạo theo mô hình này đạt cao hơn hẳn mô hình trước. Nhân cách người biên tập sách khi ra trường đã được trang bị khá đầy đủ. “Con mắt biên tập” đã bao quát được toàn diện cả ở tầm khái quát, cả kỹ năng biên tập chi tiết.

Từ những năm 1990, ngành xuất bản Việt Nam cũng mở cửa trong quan hệ với thế giới. Ngoài các nước xã hội chủ nghĩa, chúng ta đã mở cửa quan hệ với các nước tư bản phát triển về xuất bản trong đó có hợp tác đào tạo.

Mô hình đào tạo, bồi dưỡng xuất bản của các nước ASEAN, của Mỹ, Anh, Pháp, Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc đều đã được nghiên cứu, tham khảo trong đào tạo biên tập sách ở Việt Nam. Chương trình đào tạo xuất bản ở Khoa Xuất bản - Học viện Báo chí và Tuyên truyền được xây dựng lại và triển khai viết giáo trình đào tạo. Các đề án cấp Nhà nước về xây dựng các chương trình đào tạo từ bậc đại học đến bậc tiến sĩ xuất bản được triển khai, đã thu được những thành tựu đáng ghi nhận.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo triển khai thực hiện bộ chương trình đào tạo cán bộ biên tập xuất bản mới với các trình độ cử nhân, thạc sĩ và tiến sĩ xuất bản. Khoa Xuất bản - Học viện Báo chí và Tuyên truyền là cơ sở đào tạo duy nhất ở nước ta đã và đang thực hiện cả ba bậc đào tạo này. Những cán bộ được đào tạo chuyên ngành biên tập xuất bản hiện nay có thể học nhiều bậc để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, cung cấp kịp thời nguồn nhân lực cho ngành, đồng thời có đủ điều kiện để phát huy cao nhất năng lực bản thân, vươn lên đạt những thành tựu cao trong thực tiễn và hoạt động khoa học xuất bản.

Học viện Báo chí và Tuyên truyền với truyền thống hơn 50 năm đào tạo chuyên ngành xuất bản vững tin phát triển, thực hiện chương trình đào tạo cán bộ biên tập xuất bản ở cả 3 trình độ, đáp ứng nhu cầu mới của xuất bản Việt Nam trong kỷ nguyên kỹ thuật số. Con đường tiến lên khá rõ, song trước mắt những người làm công tác đào tạo chuyên ngành xuất bản nước ta vẫn đang còn biết bao vấn đề bức xúc: Nguồn lực của các cơ sở đào tạo ngành xuất bản nước ta quá nhỏ bé. Cơ sở đào tạo chuyên ngành biên tập xuất bản cả 3 trình độ ở nước ta chỉ dưới 10 giảng viên đảm nhiệm. Số người có học hàm, học vị trong ngành có thể tham gia đào tạo cũng chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Trong khi đó, trên thế giới việc đào tạo trình độ tiến sĩ ngành biên tập xuất bản còn là một chuyên ngành rất hẹp và ít trường đại học thực hiện. Cơ sở vật chất kỹ thuật cho đào tạo chuyên ngành này ở nước ta còn nghèo nàn và lạc hậu, việc hướng dẫn thực hành trong đào tạo còn bất cập, chưa đáp ứng được đòi hỏi của thực tiễn.

Hiện nay, ngành xuất bản Việt Nam đang nhanh chóng chuyển đổi công nghệ. Kỹ năng biên tập xuất bản thay đổi hàng ngày. Các cơ sở đào tạo, đội ngũ giảng viên xuất bản vẫn đang tự vượt lên để cập nhật các thành tựu mới nhằm đáp ứng yêu cầu của ngành và của xã hội. Việc đào tạo biên tập xuất bản trong thời đại công nghệ mới vẫn gian nan, vất vả. Song, nhân loại không bao giờ thiếu được sách nên không thể coi nhẹ việc đào tạo những người làm sách, đặc biệt là những biên tập viên. Bởi vậy, công việc đào tạo biên tập viên xuất bản dù gian nan vẫn luôn là một công việc cao cả và vinh quang./.

Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông số 01.2021

PGS, TS Trần Văn Hải

Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Bài liên quan

Bình luận

Giải pháp tăng cường vai trò lãnh đạo của Tỉnh ủy Phú Thọ trong phát triển kinh tế hiện nay

Thông tin – Tư liệu

Phát triển kinh tế là một trong những nội dung then chốt, đột phá chiến lược luôn được Tỉnh ủy Phú Thọ chú trọng trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo. Trên cơ sở đó, bức tranh kinh tế của tỉnh đã có nhiều khởi sắc đáng kể, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những khó khăn nhất định, đòi hỏi cần có hệ thống giải pháp phù hợp và hiệu quả để kịp thời tháo gỡ, thúc đẩy phát triển bền vững.

Quản lý nội dung, hình thức thông tin thời trang trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

Tăng cường sự lãnh đạo của Thành ủy Hà Nội trong phát huy giá trị văn hóa truyền thống hiện nay

Giới thiệu Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông số tháng 10 năm 2025

Giáo dục liêm chính cho đội ngũ cán bộ, công chức nhằm phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay

Tương tác của công chúng trên Báo điện tử VnExpress.net hiện nay, thực trạng và một số giải pháp

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Một số vấn đề cần chú ý trong xuất bản tạp chí khoa học điện tử ở Việt Nam hiện nay

Nâng cao chất lượng công tác giáo dục phẩm chất chính trị trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng cho sinh viên chuyên ngành Triết học

Xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện cho giảng viên trong văn hóa trường Đảng

Diễn đàn nghề nghiệp

Xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện là một trong những yếu tố nền tảng của văn hóa trường Đảng, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy, nghiên cứu và đào tạo cán bộ lý luận chính trị. Bài báo phân tích thực trạng và đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm kiến tạo không gian làm việc tích cực, nhân văn và chuẩn mực cho đội ngũ giảng viên tại các cơ sở đào tạo lý luận chính trị trong giai đoạn hiện nay.

Vai trò của lòng biết ơn trong truyền thông giáo dục tại các trường học: Từ góc độ lý thuyết

Diễn đàn nghề nghiệp

Bài viết phân tích vai trò của lòng biết ơn trong việc nâng cao chất lượng truyền thông giáo dục thông qua cải thiện mối quan hệ giữa các bên liên quan. Khác biệt với những yếu tố tâm lý truyền thống như sự hài lòng hay lòng tin, lòng biết ơn sở hữu đặc tính độc đáo là khả năng thúc đẩy hành vi đáp lại tích cực từ người nhận. Trong bối cảnh giáo dục, lòng biết ơn đóng vai trò như chất xúc tác mạnh mẽ giúp biến đổi những mối quan hệ giao dịch thông thường thành các mối quan hệ cộng đồng bền vững. Không những vậy, truyền thông giáo dục với những đặc trưng riêng biệt đã một lần nữa cho thấy vai trò quan trọng của lòng biết ơn thông qua việc giúp tăng cường cảm giác gắn kết với nhà trường, khuyến khích hành vi đáp lại từ phụ huynh, và tạo ra hiệu ứng lan tỏa trong toàn bộ cộng đồng học đường.

Ngoại giao văn hóa Nhật Bản thông qua Manga và Anime trong quảng bá Thế vận hội Olympic Tokyo 2020 và một số gợi mở thực tiễn đối với Việt Nam

Diễn đàn nghề nghiệp

Ngoại giao văn hóa là hình thức sử dụng quyền lực mềm để quốc gia mở rộng ảnh hưởng. Ngày nay, hoạt động này càng hiệu quả nhờ các phương tiện đa dạng. Anime và manga của Nhật Bản đã lan rộng toàn cầu, thu hút đông đảo người hâm mộ, góp phần thúc đẩy sự thấu hiểu và chia sẻ giá trị chung. Việc sử dụng chín nhân vật manga nổi tiếng cùng sự hợp tác với các hãng anime để quảng bá Thế vận hội giúp Nhật Bản lan tỏa tinh thần thể thao và tạo nên mối quan hệ cộng sinh tích cực. Nghiên cứu này nhằm tìm hiểu ngoại giao văn hóa của Nhật Bản qua anime và manga trong quảng bá Thế vận hội Tokyo 2020, đồng thời đưa ra gợi ý về việc ứng dụng công cụ văn hóa trong ngoại giao và thúc đẩy hiểu biết lẫn nhau qua thể thao.

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Diễn đàn nghề nghiệp

Bài viết phân tích kỹ năng sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) của giảng viên trong hoạt động giảng dạy, tập trung vào kỹ năng xây dựng câu lệnh điều khiển AI (Prompt Engineering), đồng thời làm rõ thêm tầm quan trọng của việc làm chủ các lệnh (prompt) này trong các hoạt động: tìm kiếm tài liệu, xây dựng học liệu số, đánh giá kết quả bài giảng. Thông qua thực tiễn giảng dạy trong lĩnh vực lý luận chính trị, báo chí truyền thông, bài báo đề xuất các cấu trúc prompt từ cơ bản đến mở rộng, gợi mở một số ví dụ áp dụng trong quá trình giảng dạy, đồng thời, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng AI vào hoạt động giảng dạy ở các cơ sở giáo dục đại học.

XEM THÊM TIN

Gian nan đào tạo chuyên ngành biên tập xuất bản

Bình luận

Xem nhiều

Liên kết

Cùng chuyên mục

Xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện cho giảng viên trong văn hóa trường Đảng

Vai trò của lòng biết ơn trong truyền thông giáo dục tại các trường học: Từ góc độ lý thuyết

Ngoại giao văn hóa Nhật Bản thông qua Manga và Anime trong quảng bá Thế vận hội Olympic Tokyo 2020 và một số gợi mở thực tiễn đối với Việt Nam

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Có thể bạn quan tâm

Giải pháp tăng cường vai trò lãnh đạo của Tỉnh ủy Phú Thọ trong phát triển kinh tế hiện nay

Quản lý nội dung, hình thức thông tin thời trang trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

Tăng cường sự lãnh đạo của Thành ủy Hà Nội trong phát huy giá trị văn hóa truyền thống hiện nay

Giới thiệu Tạp chí Lý luận chính trị và Truyền thông số tháng 10 năm 2025

Giáo dục liêm chính cho đội ngũ cán bộ, công chức nhằm phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam hiện nay

Tương tác của công chúng trên Báo điện tử VnExpress.net hiện nay, thực trạng và một số giải pháp

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Một số vấn đề cần chú ý trong xuất bản tạp chí khoa học điện tử ở Việt Nam hiện nay

Nâng cao chất lượng công tác giáo dục phẩm chất chính trị trong bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng cho sinh viên chuyên ngành Triết học

Xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện cho giảng viên trong văn hóa trường Đảng

Xây dựng môi trường làm việc văn minh, thân thiện cho giảng viên trong văn hóa trường Đảng

Vai trò của lòng biết ơn trong truyền thông giáo dục tại các trường học: Từ góc độ lý thuyết

Vai trò của lòng biết ơn trong truyền thông giáo dục tại các trường học: Từ góc độ lý thuyết

Ngoại giao văn hóa Nhật Bản thông qua Manga và Anime trong quảng bá Thế vận hội Olympic Tokyo 2020 và một số gợi mở thực tiễn đối với Việt Nam

Ngoại giao văn hóa Nhật Bản thông qua Manga và Anime trong quảng bá Thế vận hội Olympic Tokyo 2020 và một số gợi mở thực tiễn đối với Việt Nam

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Ứng dụng câu lệnh điều khiển AI trong hoạt động giảng dạy của giảng viên: Thực trạng và giải pháp

Thông tin – Tư liệu