Khoa chủ quản, người hướng dẫn khoa học với việc thúc đẩy tiến độ, nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học sinh viên ở Học viện Báo chí và Tuyên truyền

1. Vai trò của nghiên cứu khoa học sinh viên trong trường đại học

Khi tham gia nghiên cứu khoa học, sinh viên sẽ tập làm quen với một đề tài nghiên cứu quy mô nhỏ, sẽ được tiếp cận với những vấn đề cụ thể, có ý thức đào sâu suy nghĩ, và tập cách tư duy để tự nghiên cứu giải quyết một vấn đề. Hoạt động nghiên cứu khoa học có ý nghĩa nhiều mặt đối với sinh viên.

Thứ nhất, nghiên cứu khoa học giúp sinh viên bổ sung, phát triển những kiến thức mà họ chưa được học trong chương trình chính khóa, lấp đầy những kiến thức về kinh tế, đời sống xã hội để làm giàu vốn sống cho bản thân. Trong quá đi khảo sát hay thực tế, các bạn sẽ phải vận dụng những kỹ năng ít khi dùng đến, qua đó bạn hiểu sâu hơn hơn về những điều còn bỏ ngỏ ở giảng đường hay những bài học trong sách.

Thứ hai, nghiên cứu khoa học giúp sinh viên đào sâu hơn những kiến thức được học. Nghiên cứu khoa học sẽ phát huy khả năng phân tích, đánh giá, liên tưởng, kết hợp với những điều mới để giải quyết những vấn đề đang quan tâm, thắc mắc… từ một vấn đề sẽ mở rộng ra nhiều vấn đề làm phong phú kiến thức cũng như vốn sống.

Thứ ba, nghiên cứu khoa học giúp sinh viên rèn luyện các kỹ năng quan trọng như: kỹ năng làm việc nhóm hiệu quả, ăn ý, kết hợp nhuần nhuyễn giữa các thành viên trong đội để hoàn thành mục tiêu nghiên cứu; kỹ năng độc lập phân tích, lập luận để khái quát nền tri thức mới; kỹ năng trình bày khoa học những điều mới mẻ được phát hiện; kỹ năng xây dựng kế hoạch; kỹ năng quản lý thời gian…

Thứ tư, nghiên cứu khoa học giúp sinh viên rèn luyện khả năng thực hiện tốt các nghiên cứu ở chuyên đề tốt nghiệp, khóa luận tốt nghiệp. Đồng thời giúp sinh viên dễ dàng hoàn thành những nhiệm vụ học tập cao hơn ở bậc sau đại học.

Thứ năm, nghiên cứu khoa học giúp sinh viên tăng cường kỹ năng giải quyết những nhiệm vụ mới khi sinh viên ra trường, đi làm việc.

Sinh viên cần phải nhận thức được vai trò thiết thực của hoạt động nghiên cứu khoa học. Từ đó, có ý thức tự giác, nghiêm túc và kiên trì theo đuổi thực hiện thành công đề tài nghiên cứu mà mình đã lựa chọn

2. Động lực nghiên cứu khoa học trong sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền

Để có cơ sở đưa ra những định hướng về vai trò của khoa và giảng viên hướng dẫn với sinh viên nghiên cứu khoa học, nghiên cứu đã tiến hành khảo sát với hơn 102 sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền qua ứng dụng Google Form, 59% là sinh viên năm thứ ba, 26% sinh viên năm thứ hai và 15% sinh viên năm thứ nhất, số còn lại là sinh viên năm thứ tư, khảo sát đã cho thấy một số khía cạnh sau:

Thứ nhất, đa số sinh viên đánh giá cao tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học. Có 86% số ý kiến sinh viên đánh giá nghiên cứu khoa học đóng vai trò quan trọng và rất quan trọng trong quá trình học tập rèn luyện. Kết quả đó cho thấy sinh viên đã có cái nhìn đúng đắn về tầm quan trọng của lĩnh vực này. Trong đó, có 72% sinh viên được hỏi cho rằng, hoạt động nghiên cứu khoa học có ý nghĩa lớn trong phát triển kỹ năng phát hiện vấn đề mới, kỹ năng nghiên cứu; 62% ý kiến cho rằng hoạt động nghiên cứu khoa học giúp sinh viên phát triển kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng phân tích tổng hợp, trình bày khoa học một nhiệm vụ, kỹ năng giao tiếp…

Thứ hai, về mong muốn được tham gia nghiên cứu khoa học, có 68% sinh viên được hỏi trả lời rất mong muốn và rất mong muốn được tham gia các chương trình nghiên cứu khoa học sinh viên.

Thứ ba, đánh giá về khó khăn của sinh viên trong nghiên cứu khoa học. 50% sinh viên gặp khó khăn trong chọn đề tài nghiên cứu; 71% sinh viên gặp khó khăn trong tìm kiếm tài liệu, số liệu; 82% sinh viên gặp khó khăn phân tích, tổng hợp số liệu, thông tin để rút ra kết luận khoa học; 60% sinh viên khó khăn trong viết báo cáo kết quả nghiên cứu. Đây là cơ sở quan trọng để khoa chủ quản và Học viện giúp sinh viên nghiên cứu khoa học tốt nhất.

Thứ tư, về mong muốn của sinh viên trong nghiên cứu khoa học. 83% sinh viên mong muốn  được nắm rõ thông tin về kế hoạch nghiên cứu khoa học của khoa và Học viện. 88% ý kiến mong muốn được khoa chủ quản và giáo viên hướng dẫn tư vấn để lựa chọn đề tài ý nghĩa và vừa sức với sinh viên. 89% sinh viên mong muốn được giáo viên hướng dẫn trực tiếp hỗ trợ xây dựng kế hoạch nghiên cứu cá nhân và đôn đốc thực hiện kế hoạch nghiên cứu cá nhân. 92% sinh viên mong muốn được tập huấn phương pháp nghiên cứu trước khi kế hoạch nghiên cứu cá nhân bắt đầu.

Kết quả khảo sát cho thấy, sinh viên năm thứ hai và ba là nhóm đối tượng quan tâm tới nghiên cứu khoa học nhiều, họ cũng là đối tượng đã có độ chín về năng lực và dành được nhiều thời gian hơn cho nghiên cứu khoa học. Hầu hết sinh viên Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã đánh giá đúng về tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học và có nguyện vọng được nghiên cứu khoa học trong quá trình học tập tại nhà trường, với mục tiêu rõ ràng. Tuy nhiên hoạt động nghiên cứu khoa học của các em còn gặp nhiều khó khăn, các em mong muốn được Học viện, khoa và giảng viên hướng dẫn khoa học hỗ trợ trong quá trình nghiên cứu khoa học.

3. Vai trò của khoa chủ quản hoạt động trong nghiên cứu khoa học sinh viên

Trong hoạt động nghiên cứu khoa học của Học viện Báo chí và Tuyên  truyền, khoa chủ quản là cấp trực tiếp quản lý hoạt động nghiên cứu khoa học sinh viên toàn khoa. Lãnh đạo khoa, Hội đồng khoa học khoa có vai trò to lớn trong việc đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu khoa học trong sinh viên các khoa.

Trước hết, khoa chủ quản trực tiếp xây dựng kế hoạch nghiên cứu khoa học sinh viên theo từng khóa và từng năm. Trên cơ sở chương trình kế hoạch nghiên cứu khoa học chung của toàn Học viện, khoa xây dựng kế hoạch nghiên cứu khoa học năm cho sinh viên. Làm rõ mục tiêu nghiên cứu khoa học tương ứng với nhiệm vụ chính trị mà khoa được giao phó. Đưa ra những gợi ý về các vấn đề thực tiễn đang cần được luận giải khoa học và làm rõ góc tiếp cận chuyên môn của khoa trong nghiên cứu vấn đề thực tiễn đó, để định hướng cho hoạt động nghiên cứu khoa học trong toàn thể sinh viên. Kế hoạch nghiên cứu khoa học của khoa là cơ sở để các lớp và mỗi sinh viên có thể lên kế hoạch nghiên cứu cho riêng mình.

Thứ hai, Hội đồng khoa học khoa chủ quản có vai trò cùng với giáo viên hướng dẫn lựa chọn đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn nhưng phải phù hợp, vừa sức với năng lực nghiên cứu của sinh viên.

Thứ ba, Hội đồng khoa học của khoa chủ quản có vai trò tư vấn cho lãnh đạo khoa về việc phân công giảng viên hướng dẫn phù hợp với lĩnh vực nghiên cứu mà đề tài đang theo đuổi. Để giảng viên hướng dẫn và sinh viên tự tin, phát huy tốt nhất năng lực sở trường của họ nhằm hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu khoa học được giao.

Thứ tư, khoa có vai trò tham mưu cho nhà trường về hoạt động nghiên cứu khoa học sinh viên. Quá trình hoạt động hỗ trợ sinh viên nghiên cứu khoa học ở mỗi khoa có đặc thù riêng và đều hướng tới mục tiêu nghiên cứu khoa học chung của toàn trường. Những thuận lợi, khó khăn và những kiến nghị từ khoa có ý nghĩa to lớn với việc điều chỉnh mục tiêu, kế hoạch, phương pháp, công cụ, phương tiện để hỗ trợ sinh viên nghiên cứu khoa học đạt hiệu quả cao nhất.

4. Vai trò của giảng viên hướng dẫn trong nghiên cứu khoa học sinh viên

Giảng viên hướng dẫn là người trực tiếp làm việc cùng sinh viên, là người đóng vai trò hỗ trợ lớn nhất để sinh viên hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu khoa học. Những vai trò cơ bản bao gồm:

Một là, tạo động lực, truyền cảm hứng nghiên cứu khoa học cho sinh viên. Giảng viên đóng vai trò người truyền cảm hứng cho sinh viên nghiên cứu khoa học bằng nhiều cách khác nhau. Trước hết, người hướng dẫn cần nuôi dưỡng đam mê nghiên cứu, những thành quả nghiên cứu của thầy được công bố là động lực để học trò bước theo dấu chân thầy. Cùng với đó, người hướng dẫn là người biết lắng nghe, thấu hiểu để phát hiện ra những điểm mạnh, những khát khao và cả những khó khăn, vướng mắc mà sinh viên đang gặp phải trong hành trình nghiên cứu của mình. Hơn nữa, để truyền cảm hứng nghiên cứu, giảng viên hướng dẫn cần thể hiện sự sẵn sàng sẻ chia, tận tâm, đồng hành cùng sinh viên trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu. Không chỉ thế, người hướng dẫn vừa là thầy, vừa là bạn, vừa là nhà quản lý, người hướng dẫn luôn cần có sự nghiêm khắc để giúp sinh viên ý thức được tầm quan trọng và thực sự nghiêm túc hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu của mình. Động lực sẽ lớn nhất khi chính thầy giáo là người trao truyền kiến thức, phương pháp và kể cả cách ứng xử với khoa học và cuộc sống cho học trò được mình hướng dẫn.

Hai là, hướng dẫn sinh viên lựa chọn đề tài. Lựa chọn đề tài nghiên cứu luôn được đánh giá là vấn đề khó khăn với sinh viên. Sinh viên chưa nhiều kinh nghiệm nghiên cứu, nên cần có sự hỗ trợ của giáo viên trong bước này. Đề tài nghiên cứu khoa học có thể đến từ nhiều nguồn, sinh viên có thể phát hiện ra đề tài ngay từ như đời sống thường nhật, bài giảng của giảng viên, bài báo khoa học,… và đáp ứng được nhu cầu tìm hiểu cũng như khả năng của người viết. Một đề tài khoa học tốt là đề tài đáp ứng được một số yêu cầu sau: tính khoa học, tính mới, tính khả thi và tính ứng dụng.

Ba là, hướng dẫn sinh viên lập kế hoạch nghiên cứu. Giảng viên hướng dẫn giúp sinh viên lập kế hoạch hoàn thành nghiên cứu. Nội dung kế hoạch thể hiện rõ thứ tự công việc cần làm, nội dung công việc cần làm, thời gian hoàn thành công việc, người thực hiện và người phối hợp để thực hiện nhiệm vụ trong từng giai đoạn.

Bốn là, hướng dẫn sinh viên tìm kiếm, tập hợp tài liệu, số liệu. Hầu hết sinh viên lên mạng tìm kiếm tài liệu. Những tài liệu không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng. Tính mới trong nghiên cứu cần được phát triển trên nền những lý luận đã được tổng kết bởi những nghiên cứu khoa học chân chính. Tập hợp phân loại tài liệu, số liệu sơ bộ cần được tiến hành ngay khi sinh viên lựa chọn vấn đề nghiên cứu. Nó có ý nghĩa lớn với việc nghiên cứu có thể hoàn thành đúng tiến độ và chất lượng tốt. Với số liệu thứ cấp, được tổng hợp và báo cáo bởi các cơ quan chức năng, sinh viên cần có kỹ năng giao tiếp để tiếp cận được nguồn số liệu này. Nhà trường cũng có thể xem xét cấp giấy giới thiệu để sinh viên đi lấy số liệu dễ dàng.

Năm là, hướng dẫn sinh viên xử lý số liệu. Sinh viên năm thứ ba, thứ tư có thể được học cách xử lý số liệu qua các môn học nghiên cứu khoa học. Sinh viên năm thứ nhất, thứ hai, chưa được học các môn khoa học này nên cần được giảng viên hướng dẫn hỗ trợ, hướng dẫn kỹ càng trong việc xử lý số liệu, phân tích số. Khả năng tổng hợp tri thức, rút ra kết luận, tìm ra tri thức mới của sinh viên còn hạn chế, những kết luận chỉ có thể có giá trị khoa học lớn khi những phát hiện mới mẻ của sinh viên được định hướng chọn lọc dưới nhãn quan kinh nghiệm nghiên cứu của giảng viên.

Sáu là, hướng dẫn sinh viên viết báo cáo kết quả nghiên cứu. Báo cáo kết quả nghiên cứu là việc công bố kết quả nghiên cứu với cơ quan quản lý, với giới khoa học và những người các nhà quan tâm trong xã hội. Vậy nhất định bản báo cáo phải đảm bảo được cả tính khoa học và tính đại chúng. Quy định về trình bày báo cáo đã được Ban khoa học chuẩn bị văn bản rõ ràng, sinh viên có thể dựa vào đó để viết. Giảng viên hướng dẫn giúp các em xác định rõ vai trò của báo cáo, thực sự nghiêm túc khoa học trong cả nội dung và hình thức trình bày. Giảng viên hướng dẫn cần đầu tư nhiều hơn vào giúp các em hình thành logic tổng thể, để sản phẩm nghiên cứu như một bức tranh khoa học sáng rõ.

Bảy là, kiểm tra, đôn đốc, hỗ trợ sinh viên hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu đúng kế hoạch được giao. Mục đích tốt, phương pháp rất tốt, nhưng thiếu đi sự kiểm tra, đôn đốc, hỗ trợ thường xuyên của giảng viên hướng dẫn là nguyên nhân chính dẫn đến chậm tiến độ và chất lượng nghiên cứu không đảm bảo. Kiểm tra, đôn đốc trên cơ sở kế hoạch do chính sinh viên xây dựng. Từng bước trong kế hoạch được hoàn thành tất yếu tiến độ nghiên cứu sẽ đảm bảo và chất lượng sẽ tốt hơn. Khắc phục triệt để thực trạng “nước đến chân mới nhảy”, chỉ trước hạn nộp sản phẩm một tháng sinh với mới bắt tay vào làm.

Tám là, là người phản biện đầu tiên cho mọi kết luận khoa học của sinh viên mình hướng dẫn. Giảng viên hướng dẫn cần đóng vai trò người “ác” trong các vấn đề sinh viên đặt ra. Giúp sinh viên lật đi lật lại vấn đề thông qua những ý kiến phản biện để kết luận khoa học được rút ra thực sự chất lượng. Bất kỳ vấn đề khó khăn nào, giáo viên sẵn sàng trao đổi, phản biện, cùng tìm ra hướng giải quyết.

Khoa chủ quản và đặc biệt là giảng viên hướng dẫn đóng vai trò to lớn trong đảm bảo tiến độ và chất lượng nghiên cứu khoa học sinh viên. Lãnh đạo Khoa và giảng viên hướng dẫn cần thực hiện tất cả những vai trò trên với một sự tận tâm thì tất yếu chất lượng của nghiên cứu khoa học sinh viên sẽ cải thiện./.