Nâng cao chất lượng công tác báo chí trong thông tin, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước

1. Vai trò của báo chí cách mạng hiện nay

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà báo cách mạng, người thầy vĩ đại, người sáng lập và dìu dắt nền báo chí cách mạng Việt Nam rất quan tâm đến công tác báo chí. Người cho rằng: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng”⁽¹⁾, “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”⁽²⁾. Người nhấn mạnh: “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”. Nói về trách nhiệm của báo chí, Người dẫn câu nói của V.I.Lênin: “Báo chí là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung. Vì vậy, nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang. Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản; phải nâng cao trình độ văn hoá, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình”⁽³⁾. 

Nhận thức về tầm quan trọng và vai trò của báo chí trong quá trình đấu tranh cách mạng, ngay từ những ngày đầu thành lập, Đảng ta rất quan tâm đến công tác báo chí. Xuyên suốt tiến trình lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam, công tác báo chí luôn có những đóng góp to lớn, thực sự trở thành vũ khí tư tưởng sắc bén của Đảng và Nhà nước, là cầu nối Đảng và Nhà nước với Nhân dân, là phương tiện chính thống để tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, đồng thời là diễn đàn để Nhân dân tham gia quản lý xã hội, giám sát quyền lực, thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, hệ thống báo chí nước ta phát triển nhanh về cả số lượng và chất lượng trên các phương diện: đội ngũ, trình độ, loại hình, quy mô, phương tiện, kỹ thuật - công nghệ; khả năng tác động và ảnh hưởng xã hội. Báo chí đã và đang giữ vai trò, chức năng quan trọng trong đời sống xã hội như: chức năng thông tin; chức năng tư tưởng; chức năng khai sáng - giải trí; chức năng tổ chức - quản lý; giám sát và phản biện xã hội; chức năng kinh tế - dịch vụ. Các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực báo chí không ngừng được hoàn thiện, đảm bảo cơ sở pháp lý cho hoạt động báo chí; bảo vệ quyền lợi và điều kiện tiếp cận thông tin của Nhân dân. 

Hiện nay, nền báo chí cách mạng Việt Nam có đội ngũ những người làm báo hùng hậu, đông đảo (khoảng 50.000 người đang làm việc trong lĩnh vực báo chí); gần 1.000 cơ quan báo chí thuộc 04 loại hình báo chí: báo in, phát thanh, truyền hình và báo điện tử, trong đó có 165 cơ quan báo, 663 tạp chí, 23 cơ quan báo điện tử độc lập, 02 đài phát thanh - truyền hình quốc gia, 63 đài phát thanh - truyền hình địa phương... Đa số các cơ quan báo chí đều đang nỗ lực để sử dụng được sức mạnh công nghệ làm báo mới; tỉ lệ người làm báo có trình độ đại học và trên đại học là 95,9%. 

Trong xu thế phát triển của kinh tế - văn hóa - xã hội, phát huy dân chủ và hội nhập quốc tế, báo chí Việt Nam đang ngày càng phát huy vai trò trong việc thông tin, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước, cổ vũ, động viên những gương điển hình tiên tiến, nhân tố tích cực trong sản xuất và chiến đấu, góp phần quan trọng thực hiện thành công hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa. 

Trong những năm qua, các cơ quan báo chí nước ta đã tham gia một cách tích cực, có hiệu quả trên các lĩnh vực đời sống xã hội, nhất là trên mặt trận đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và tệ nạn xã hội... thể hiện ở một số điểm đáng chú ý sau:

Một là, báo chí đã thực hiện tốt sứ mệnh cung cấp thông tin, phục vụ nhu cầu thông tin kinh tế - xã hội đối với người dân. Xã hội càng hiện đại, việc phổ biến thông tin trên quy mô đại chúng càng trở nên quan trọng và sự phụ thuộc, ảnh hưởng lẫn nhau giữa các phương tiện thông tin đại chúng và xã hội càng trở nên chặt chẽ. Theo số liệu điều tra của Ban Tuyên giáo Trung ương, trên 70% người dân đã tiếp nhận được những kiến thức về đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước thông qua báo chí, thông tin đại chúng. 

Hai là, hệ thống báo chí, truyền thông đã góp phần to lớn vào việc tổ chức thực hiện đường lối đổi mới của Đảng và pháp luật của Nhà nước, thực sự đóng vai trò là động lực thúc đẩy phát triển các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, con người, khoa học, kỹ thuật, bảo vệ Tổ quốc. 

Ba là, hệ thống báo chí góp phần quan trọng vào việc mở rộng dân chủ, tăng cường sự giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội cũng như phát huy vai trò của Nhân dân trong việc tham gia trực tiếp vào quản lý phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết các vấn đề dân sinh. Đặc biệt, báo chí, truyền thông đã trở thành vũ khí sắc bén trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tệ nạn xã hội. Thời gian qua, hơn 70% các vụ việc tham nhũng, lãng phí được phát hiện, xử lý là do báo chí, truyền thông phát hiện. Thông qua phản ánh dư luận xã hội, các hoạt động truyền thông báo chí đã góp phần tích cực ngăn chặn các hiện tượng, vụ việc tiêu cực trong xã hội, có tác dụng giáo dục cán bộ, đảng viên và Nhân dân thực hành lối sống kỷ cương, trong sáng, nghiêm túc chấp hành đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước. Bám sát sự kiện, thông tin nhanh nhạy, phân tích trúng vấn đề trọng điểm và định hướng tư tưởng, hướng dẫn dư luận rõ ràng, các cơ quan thông tấn, báo chí đã thực hiện tốt chức năng phản biện, mang lại hiệu quả xã hội rõ rệt. 

Bốn là, báo chí đang thực sự trở thành trường học xã hội trong việc giáo dục nâng cao hiểu biết, trình độ nhận thức cho người dân, tôn vinh các giá trị dân tộc, nhân văn tốt đẹp trong phát triển văn hóa, con người Việt Nam; trở thành cầu nối mật thiết giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân; giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân tiến bộ trên thế giới, góp phần quan trọng thúc đẩy quá trình phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ chủ quyền, độc lập dân tộc, hội nhập quốc tế, tạo điều kiện cho việc tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa văn hóa của nhân loại để làm giàu thêm bản sắc văn hóa dân tộc.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được, các cơ quan báo chí đang đối diện với nhiều hạn chế, khó khăn, thách thức. 
Nhìn tổng thể, việc quy hoạch phát triển hệ thống báo chí còn một số bộ phận chưa hợp lý, chồng chéo, gây lãng phí nguồn lực xã hội. Một số cơ quan báo chí chưa theo kịp với tốc độ phát triển công nghệ thông tin, với cách làm báo hiện đại, nội dung chưa thực sự hấp dẫn người đọc. Một số cơ quan báo chí còn quá tập trung khai thác thông tin các mặt tiêu cực mà chưa chú ý đúng mức việc phát hiện, cổ vũ, nhân rộng những nhân tố mới, điển hình tiên tiến, những mặt tích cực của đời sống xã hội. Thậm chí, có biểu hiện thương mại hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích; chưa làm tốt chức năng định hướng tư tưởng và dư luận xã hội, lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực, chăm lo xây dựng con người. Những thông tin này là nguyên nhân gây nhiễu về tư tưởng, văn hóa, ảnh hưởng xấu đến sự đồng thuận trong Nhân dân.

Sự phát triển của xã hội hiện đại đang tác động mạnh mẽ, dẫn đến sự thay đổi nhanh chóng các thói quen của độc giả. Báo chí đang phải đối diện với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, những phát minh mới về khoa học và công nghệ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là các phương thức cung cấp thông tin trên các trang mạng xã hội thông qua việc nghiên cứu, thống kê “dữ liệu lớn”, sàng lọc, cung cấp thông tin theo nhu cầu, thị hiếu từng cá nhân người dùng, người đọc. 

Trong khi đó, lòng tin của công chúng vào báo chí có xu hướng giảm sút đáng lo ngại. Lý do là có một lượng nhỏ thông tin trên các phương tiện thông tin đại chúng hiện nay thiếu trung thực, phiến diện một chiều, thậm chí là xuyên tạc, sai sự thật; một số tờ báo, một số người làm báo, đôi khi để thu hút bạn đọc đã sử dụng những thủ thuật giật tít bài hoặc đưa tin những nội dung câu khách “rẻ tiền”. Ví dụ như, chỉ tập trung vào một vài hiện tượng tiêu cực, nói đi, nói lại một số vụ án, thông tin mặt trái... tạo ra bức tranh sai lệch về bản chất và mối quan hệ giữa các cá nhân trong xã hội. 

Bên cạnh đó, tình trạng yếu kém về chuyên môn, nghiệp vụ, thiếu trách nhiệm xã hội và vi phạm đạo đức nghề nghiệp của một bộ phận người làm công tác báo chí; lãnh đạo một số cơ quan báo chí buông lỏng quản lý nội dung thông tin; công tác quản lý đội ngũ phóng viên, biên tập viên, cộng tác viên chưa được quan tâm đúng mức; coi trọng chức năng giải trí, chạy theo lợi ích kinh tế mà xem nhẹ các chức năng định hướng, giáo dục và thẩm mỹ của báo chí; thậm chí có nơi, có lúc còn lợi dụng báo chí để mưu lợi cá nhân, lợi ích nhóm… đã và đang diễn ra trong thực tế, làm ảnh hưởng đến niềm tin của xã hội đối với báo chí. 

Trước nhu cầu tiếp cận thông tin của người dân ngày càng đa dạng, phong phú, nhiệm vụ đặt ra cho ngành báo chí trong sự nghiệp đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế trong giai đoạn tới là rất quan trọng, đòi hỏi các cơ quan báo chí phải thực sự phát huy vai trò, sứ mệnh cách mạng của mình, không ngừng nâng cao hơn nữa chất lượng các sản phẩm báo chí cả hình thức và nội dung cũng như thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm đối với xã hội trong giai đoạn hiện nay.

2. Một số giải pháp nâng cao chất lượng thông tin, tuyên truyền của các cơ quan báo chí thời gian tới

Sự phát triển của công nghệ thông tin và các phương tiện truyền thông vừa tạo ra cơ hội cho báo chí Việt Nam phát triển, nhưng cũng mang tới những hệ lụy phức tạp; các thế lực thù địch, phản động có thể lợi dụng chống phá Đảng, Nhà nước và chế độ một cách tinh vi, xảo quyệt. Đất nước đang bước vào thời kỳ phát triển với thế và lực mới, cơ hội đi cùng khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ của báo chí rất nặng nề, nhiều vấn đề đặt ra cần được quan tâm giải quyết như: số lượng và chất lượng thông tin; sự cạnh tranh về thông tin; các tôn chỉ mục đích và vai trò xã hội; đảm bảo thông tin nhanh và đúng định hướng; vấn đề tính đảng, tính hấp dẫn và tính chiến đấu; sự cạnh tranh và hợp tác giữa các loại hình báo và mạng xã hội... Vì vậy, để nâng cao chất lượng thông tin, tuyên truyền, trong thời gian tới các cơ quan báo chí cần thực hiện một số giải pháp sau: 

Thứ nhất, nâng cao nhận thức cho những người làm báo. 

Cần chú trọng đào tạo, bồi dưỡng để những người làm báo nhận thức được vinh dự và trách nhiệm lớn lao của nghề làm báo - một nghề cao quý, vẻ vang, nhất là trong giai đoạn cách mạng mới của đất nước, để không ngừng tu dưỡng, rèn luyện, nâng cao nhận thức chính trị, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, đặc biệt là đạo đức nhà báo.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định, báo chí là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng văn hóa: “Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế, đi sâu vào quần chúng lao động”⁽⁴⁾. Người luôn căn dặn, người làm báo phải có cái tâm trong sáng, bản lĩnh chính trị vững vàng để ngòi bút không bị bẻ cong trước những cám dỗ. Trong việc phê phán cái xấu, cái sai, cái lạc hậu phải góp phần mang tới công chúng niềm tin ở sự thật, sự nghiêm minh của pháp luật, tin tưởng vào sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng và Nhà nước, biết quý trọng những giá trị truyền thống tốt đẹp, nhân văn của dân tộc ta. Nếu người làm báo không có ý thức trách nhiệm xã hội thì những sản phẩm báo không những không có giá trị mà có thể còn rất nguy hại. 

Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc nhở người làm báo phải luôn đặt câu hỏi: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết như thế nào?”⁽⁵⁾, “Viết giản dị thôi và phải đúng sự thật. Không được bịa ra”⁽⁶⁾, “Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn, nêu cái hay, cái tốt thì phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy”⁽⁷⁾. Mặt khác, cần nghiêm túc sửa chữa những hạn chế thường gặp trong nghề báo như: “Bài báo thường quá dài, “dây cà ra dây muống”, không hợp với trình độ và thời giờ của quần chúng. Thường nói một chiều và đôi khi thổi phồng các thành tích, mà ít hoặc không nói đúng mức đến khó khăn và khuyết điểm của ta. Đưa tin tức hấp tấp, nhiều khi thiếu thận trọng”⁽⁸⁾.

Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, sự phát triển của kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế, nhà báo cách mạng càng phải nêu cao tính tiên phong trên mặt trận tư tưởng, tiếp thu các giá trị văn hóa tiên tiến của nhân loại, chống lại thứ “văn hóa lai căng”, trái với thuần phong mỹ tục, giữ gìn và phát huy những giá trị đạo đức, bản sắc văn hóa Việt Nam, làm cho mọi người, nhất là thế hệ trẻ, hình thành và phát triển nhân cách, lối sống, đạo đức, tâm hồn của con người Việt Nam. Những người làm báo phải giữ vững bản lĩnh cách mạng, vai trò định hướng thông tin, đáp ứng tốt nhất quyền tiếp cận thông tin của các tầng lớp nhân dân. Nhà báo cách mạng phải có tinh thần cách mạng, đó là tinh thần tiến công, đấu tranh loại bỏ cái xấu, bảo vệ cái tốt, vì sự nghiệp chung của đất nước, của nhân dân; là tinh thần tự đổi mới, tự rèn luyện, tu dưỡng để hoàn thiện bản thân. 

Thứ hai, phải làm tốt công tác quản lý báo chí. 

Các tổ chức đảng, các cơ quan, đơn vị, cơ quan chủ quản báo chí vừa phải tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và quản lý, ngăn chặn tình trạng “thương mại hóa báo chí”; vừa phải thường xuyên phối hợp chặt chẽ, đồng bộ trong việc trao đổi, định hướng thông tin, đặc biệt là đối với các sự kiện lớn, những vấn đề còn nhiều ý kiến khác nhau để kịp thời thông tin chính xác đến các tầng lớp nhân dân. Đổi mới, tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước để bảo đảm báo chí hoạt động đúng định hướng, hiệu quả trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và sự bùng nổ của công nghệ thông tin, truyền thông.

Đẩy nhanh việc cụ thể hóa, thể chế hóa các quan điểm, đường lối của Đảng về báo chí và có chế tài đủ mạnh để ngăn ngừa những vi phạm trong lĩnh vực này. Quản lý tốt hơn việc sử dụng dịch vụ các mạng xã hội và thông tin điện tử trên internet. Ngăn chặn có hiệu quả tình trạng một số cơ quan báo chí, xuất bản hoạt động không đúng tôn chỉ, mục đích, sa vào những thông tin, sản phẩm lệch lạc, thị hiếu tầm thường. Các cơ quan chủ quản báo chí cần nâng cao hơn nữa trách nhiệm trong việc lãnh đạo và quản lý báo chí. 

Các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí cần nâng cao chất lượng công tác tham mưu, xây dựng chủ trương, đường lối phát triển và quản lý báo chí, bảo đảm nguyên tắc báo chí luôn đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước, phù hợp với thực tiễn đất nước và xu thế phát triển chung hiện nay. Báo chí phải là công cụ đắc lực của Đảng trên mặt trận tư tưởng, khẳng định được vai trò quan trọng và giá trị to lớn là công cụ tuyên truyền, cổ động, tổ chức, lãnh đạo; là vũ khí sắc bén, nhanh nhạy, chính xác, đại chúng, kịp thời.

Báo chí cách mạng phải là công cụ đấu tranh xã hội, đấu tranh dân tộc, đấu tranh giai cấp và định hướng dư luận xã hội. Mặt khác, báo chí cách mạng không chỉ là phương tiện thông tin thuần túy, càng không phải là công cụ giải trí đơn thuần, mà có chức năng tuyên truyền, cổ động, tập hợp và tổ chức quần chúng đấu tranh cách mạng, giáo dục và hướng dẫn hành động của các tầng lớp xã hội. 

Bên cạnh việc tăng cường công tác quản lý, cần có cơ chế phù hợp trong việc cung cấp thông tin, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho hoạt động báo chí, tạo tiếng nói chung, sự thống nhất giữa cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí với cơ quan báo chí… nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao và đa dạng của người dân về thông tin. Phát triển báo chí, truyền thông theo hướng cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại, hội nhập quốc tế, mở rộng quy mô ảnh hưởng, cân đối, hợp lý giữa các lĩnh vực, địa bàn trong nước và thế giới.

Thứ ba, tăng cường đầu tư để phát triển báo chí theo hướng hiện đại, đồng thời thực hiện nghiêm Quy hoạch báo chí đã được phê duyệt. 

Trong thời đại công nghệ thông tin, khi mạng xã hội, với những công nghệ phần mềm tiên tiến đã tác động đến với từng cá nhân để tìm hiểu, nắm bắt nhu cầu và thói quen của mỗi người, từ đó cung cấp tin tức theo đúng thị hiếu của họ, nếu báo chí cách mạng vẫn triển khai theo cách thức truyền thống; thông tin vừa chậm, vừa một chiều, vừa thiếu hấp dẫn, thì sẽ đánh mất lợi thế và không thể phát huy hiệu quả phục vụ Đảng, Nhà nước và xã hội.

Báo chí cần tăng cường tương tác với độc giả. Phải coi trọng đúng mức việc kịp thời nắm bắt nhu cầu, thị hiếu, thói quen của họ. Do đó, cần tăng cường đầu tư cho nghiên cứu phát triển, các ứng dụng công nghệ hiện đại và đặc biệt là công tác đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ nhà báo giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, tinh thông về công nghệ, có kiến thức rộng trong mọi lĩnh vực và chú trọng rèn luyện đạo đức của người làm báo. Để đáp ứng sự phát triển “không giới hạn” trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang diễn ra nhanh chóng, cần chủ động trong việc tạo ra nguồn nhân lực năng động có thể làm chủ và sáng tạo với đa loại hình sản phẩm, đa kênh truyền tải và đa chiều tiếp nhận.

Đồng thời, bên cạnh việc tiếp tục đầu tư nghiên cứu xây dựng chiến lược và quy hoạch cho báo chí, truyền thông trong tương lai, trước mắt cần nâng cao năng lực, hiệu quả công tác quản lý nhà nước đối với hoại động báo chí, khẩn trương thực hiện nghiêm Quyết định số 362/QĐ-TTg ngày 03.4.2019 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025; rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật về báo chí để phù hợp hơn với thực tiễn.

Đất nước đang bước vào thời kỳ phát triển với thế và lực mới, cơ hội đi cùng khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh đó, nhiệm vụ của báo chí rất nặng nề. Mỗi người làm báo cần luôn giữ cho mình “Tâm sáng, lòng trong, ngòi bút sắc”, không ngừng tự học và rèn luyện nhằm nâng cao chất lượng công tác báo chí trên lĩnh vực thông tin, tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, đóng góp hiệu quả vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.

_________________

Bài đăng trên Tạp chí Tổ chức Nhà nước điện tử ngày 19.3,2021

 (1),(2),(4),(5),(8) Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 14, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.463, tr.466, tr.466, tr.465, tr.464.

(3) Sđd, tập 12, tr.167.

(6) Sđd, tập 15, tr.673.

(7) Sđd, tập 8, tr.206.

PGS,TS Nguyễn Thị Phương Hoa

Vụ trưởng Vụ Lý luận chính trị, Ban Tuyên giáo Trung ương