Nâng cao hiệu quả quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử Việt Nam

1. Một số nội dung cơ bản về quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử

1.1. Khái niệm quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử

Khoản 1, Điều 2, Luật Tiếp cận thông tin năm 2016 giải thích khái niệm thông tin như sau: “Thông tin là tin, dữ liệu được chứa đựng trong văn bản, hồ sơ, tài liệu có sẵn, tồn tại dưới dạng bản viết, bản in, bản điện tử, tranh, ảnh, bản vẽ, băng, đĩa, bản ghi hình, ghi âm hoặc các dạng khác do cơ quan nhà nước tạo ra ⁽¹⁾”.

Còn tại Khoản 13, Điều 3, Nghị định số 72/2013/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng đã định nghĩa về thông tin trên mạng như sau: “Thông tin trên mạng là thông tin được lưu trữ, truyền đưa, thu thập và xử lý thông qua mạng ⁽²⁾”.

Theo Từ điển Tiếng Việt “thông tin” là “điều được truyền đi cho biết, tin truyền đi”, là truyền tin cho nhau để biết ⁽³⁾. Trong đó, “thông” là thông suốt, là giao tiếp, bảo cho biết; “tin” là tin tức. Trong Tiếng Anh, “thông tin” (information) là kiến thức, tri thức; là dữ liệu, chi tiết về một tình huống, cá nhân, sự kiện…

Theo Điểm C, Khoản 1 Điều 28 Luật Giáo dục 2019 quy định về cấp học và độ tuổi của giáo dục phổ thông như sau: “Giáo dục trung học phổ thông được thực hiện trong 03 năm học, từ lớp mười đến hết lớp mười hai. Học sinh vào học lớp mười phải có bằng tốt nghiệp trung học cơ sở. Tuổi của học sinh vào học lớp mười là 15 tuổi và được tính theo năm ⁽⁴⁾”.

Luật Giáo dục quy định, hướng nghiệp trong giáo dục là hệ thống các biện pháp tổ chức cả trong và ngoài nhà trường nhằm trang bị cho học sinh kiến thức về các nghề, giúp họ có khả năng lựa chọn ngành nghề phù hợp với nguyện vọng, sở trường cá nhân và nhu cầu thực tiễn của xã hội ⁽⁵⁾.

Như vậy, thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT được hiểu là việc sử dụng các kênh báo chí, truyền thông để truyền tải, phát sóng các thông tin nhằm tư vấn, giải thích, nâng cao nhận thức về đặc điểm nghề nghiệp, nhu cầu xã hội đối với nghề, hiểu biết về năng lực bản thân, giúp học sinh THPT lựa chọn đúng ngành học phù hợp.

Trong cuốn “Những vấn đề cốt yếu của quản lý”, khái niệm quản lý được định nghĩa là: “một nghệ thuật nhằm đạt được mục tiêu đã đề thông qua việc điều khiển, chỉ huy, phối hợp, hướng dẫn hoạt động của những người khác ⁽⁶⁾”.

Quản lý thông tin hướng nghiệp trên báo mạng điện tử (BMĐT) là việc tổ chức thông tin, giới thiệu, phân tích về đặc điểm, tính chất, đặc thù của các ngành, nghề, lĩnh vực để hỗ trợ học sinh trong việc tìm hiểu và đưa ra quyết định lựa chọn nghề nghiệp một cách có căn cứ, phù hợp với năng lực bản thân và nhu cầu thiết yếu của xã hội. Chính vì vậy, thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT được đăng tải trên BMĐT cần phải được quản lý một cách khoa học, có hệ thống, đảm bảo thông tin chính xác, dễ hiểu và đáp ứng đúng, trúng những nhu cầu tìm hiểu của học sinh THPT.

Dựa trên việc phân tích các khái niệm có liên quan, tác giả đưa ra quan niệm như sau: Quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên BMĐT là quá trình chủ thể quản lý dựa trên các quy định của pháp luật và nội quy cơ quan báo chí để lập kế hoạch, tổ chức và cung cấp các thông tin liên quan hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên nền tảng BMĐT nhằm bảo đảm chất lượng và hiệu quả thông tin, giúp học sinh trung học phổ thông nhận thức rõ hơn về các ngành nghề, yêu cầu của từng lĩnh vực và các cơ hội việc làm phù hợp với năng lực, sở thích và thị trường lao động.

1.2. Chủ thể, đối tượng, khách thể quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử

1.2.1. Chủ thể quản lý

Chủ thể là cơ quan quản lý nhà nước về báo chí và cơ quan chủ quản.

Theo quy định tại Điều 7 của Luật Báo chí năm 2016, hệ thống cơ quan quản lý nhà nước về báo chí bao gồm: Chính phủ thống nhất quản lý nhà nước về báo chí; Bộ Thông tin và Truyền thông chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện quản lý nhà nước về báo chí; Các bộ, cơ quan ngang bộ trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông thực hiện quản lý nhà nước về báo chí ⁽⁷⁾.

Trong phạm vi nghiên cứu, các BMĐT được lựa chọn để khảo sát có sự quản lý như sau:

BMĐT VnExpress được đặt dưới sự quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ với số giấy phép: 548/GP-BTTTT do Bộ Thông tin và Truyền thông cấp ngày 24/08/2021. Trong khi, báo Dân trí hoạt động dưới sự chủ quản của Bộ Nội vụ số 15/GP-BVHTTDL Hà Nội, ngày 14/4/2025; báo Giáo dục thời đại trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, số giấy phép 479/GP-BTTTT, cấp ngày 29/10/2020. Đây là những chủ thể có vai trò quan trọng trong việc định hướng nội dung, giám sát hoạt động và đảm bảo các BMĐT tuân thủ đúng các quy định pháp luật về báo chí cũng như định hướng thông tin tuyên truyền.

- Chủ thể tại cơ quan báo chí.

Quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên BMĐT Việt Nam hiện nay là trách nhiệm trực tiếp và thường xuyên của các cơ quan báo chí. Chức năng này được thực hiện bởi lãnh đạo tòa soạn, Ban Biên tập và các phòng, ban chuyên đề.

Ban Biên tập có chức năng thẩm định và đưa ra quyết định liên quan đến việc xuất bản các sản phẩm báo chí thường bao gồm: Tổng Biên tập, Phó Tổng Biên tập, các Trưởng ban, Thư ký tòa soạn.

Các chủ thể lãnh đạo cơ quan báo chí thường phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan trong lĩnh vực giáo dục để tổ chức các tin, bài chuyên sâu và có tính thuyết phục cao, hữu ích về thông tin định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT. Điều này giúp quá trình truyền tải thông tin về hướng nghiệp có tác động tích cực đến việc lựa chọn ngành nghề và góp phần vào việc nâng cao chất lượng nguồn lao động của đất nước trong tương lai.

Những chủ thể quản lý nội dung BMĐT chịu trách nhiệm duy trì và phát triển nội dung thông tin của báo, bao gồm các công việc sau:

- Tổ chức nội dung cho BMĐT, đảm bảo các sản phẩm báo chí về thông tin hướng nghiệp hấp dẫn.

- Thu hút độc giả tiềm năng, tăng lượt tương tác cho các bài viết trên BMĐT, nhằm tạo sự gắn kết và sự quan tâm lâu dài từ cộng đồng công chúng.

- Kiểm soát và phản hồi các bình luận, tin nhắn (inbox) từ công chúng, đặc biệt là từ học sinh THPT.

1.2.2. Đối tượng quản lý

Đối tượng quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên 3 BMĐT khảo sát là thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT.

1.2.3. Khách thể quản lý

Trong quá trình quản lý, chủ thể quản lý tác động lên đối tượng quản lý thông qua khách thể, tạo nên mối quan hệ tương tác mật thiết và gắn kết hữu cơ. Trong cơ quan báo chí nói chung, đặc biệt là cơ quan BMĐT, hoạt động quản lý cần xử lý hài hòa mối quan hệ giữa ban lãnh đạo cơ quan báo chí và đội ngũ tác giả thực hiện các tác phẩm báo chí về pháp luật. Quá trình đó đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm túc các nguyên tắc báo chí trong việc truyền tải thông tin.

Khách thể quản lý thông tin hướng nghiệp trên BMĐT là đội ngũ nhân lực tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất thông điệp này. Cụ thể, đó là các nhà báo, phóng viên, biên tập viên, cộng tác viên phụ trách viết bài, biên tập tin, bài, họa sĩ trình bày. Những người này phải báo cáo và chịu sự quản lý từ các lãnh đạo của phòng, ban trực tiếp tổ chức sản xuất thông tin về hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông tại các tòa soạn BMĐT như báo Giáo dục thời đại, Dân trí và VnExpress.

2. Nội dung quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử

Quản lý kế hoạch nội dung và quy trình đăng tải thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.

Lập kế hoạch là một trong những hoạt động cơ bản của các cơ quan BMĐT nhằm xem xét các mục tiêu, các phương án, và cách tiến hành đăng tải thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT.

Kế hoạch thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT có thể mang tính ngắn hạn, dài hạn, hoặc đột xuất, tùy theo yêu cầu thực tiễn. Khi có kế hoạch rõ ràng, các bộ phận trong tòa soạn sẽ chủ động thực hiện nhiệm vụ, phối hợp nhịp nhàng, đảm bảo thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT được sản xuất hiệu quả, đúng định hướng.

Quản lý quy trình tổ chức biên tập các thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT được thực hiện thông qua các bước cụ thể nhằm đảm bảo các phần việc đã có trong kế hoạch được triển khai. Quy trình này thường là: Phóng viên tìm và đăng kí đề tài – Ban Biên tập duyệt đề tài - Phóng viên thực hiện tác phẩm - Biên tập viên biên tập tác phẩm - Thư ký tòa soạn đăng tải - Phóng viên, Biên tập viên, Bộ phận bạn đọc/Truyền thông theo dõi phản hồi. Ban biên tập trong sản xuất báo chí là kiểm soát chất lượng nội dung, đảm bảo tính chính xác và định hướng tư tưởng cho các sản phẩm báo chí trước khi đến với công chúng.

Quản lý nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.

Quản lý nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông cần đảm bảo các nội dung sau:

Các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và các cơ quan liên quan đối với các vấn đề như phát triển kinh tế xã hội, tình hình trong nước và quốc tế ảnh hưởng đến các vấn đề nhân sự, thu nhập, xu hướng đào tạo, cơ hội nghề nghiệp, v.v.

Thông tin về nhu cầu nhân lực của thị trường lao động trong nước và quốc tế; Thông tin về đặc điểm, tính chất và yêu cầu của các ngành nghề trong xã hội; Hệ thống đào tạo trong và ngoài nước, hướng dẫn về cách thức, quy trình lựa chọn môi trường đào tạo phù hợp cho học sinh; Thông tin giúp học sinh nhận diện được thế mạnh, sở trường và sở đoản của bản thân, tạo động lực và niềm tin trong quá trình lựa chọn nghề nghiệp; Các dịch vụ tư vấn hướng nghiệp cá nhân từ các chuyên gia, giải đáp thắc mắc của học sinh về định hướng nghề nghiệp.

Quản lý về hình thức thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.

Trong môi trường báo chí hiện đại, bên cạnh yếu tố nội dung, hình thức trình bày cũng giữ vai trò không kém phần quan trọng. Thể loại trên báo chí hiện nay khá đa dạng, bao gồm tin, tường thuật, ghi nhanh; nhóm thông tin vấn đề bao gồm: Phỏng vấn, phóng sự, điều tra; bình luận, xã luận và chuyển luận. Đối với thông tin về định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT, nhà báo thường tập trung vào các thể loại tin, bài phân tích, tường thuật, phóng sự bởi đây là các thể loại phù hợp với tinh chất thông tin về giáo dục. Bởi vì, những thể loại đó cung cấp thông tin kịp thời, bài phân tích đi sâu làm rõ nguyên nhân và giải pháp, tường thuật ghi lại diễn biến chi tiết, và phóng sự tái hiện bức tranh sinh động, thực tế về các vấn đề giáo dục.

Quản lý nhân sự.

Nhân sự trong tòa soạn BMĐT có thể bao gồm: Lãnh đạo tòa soạn gồm Tổng biên tập, Phó Tổng biên tập, Thư ký Tòa soạn, các trưởng, phó ban, các phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên, cộng tác viên… Theo đó, lãnh đạo tòa soạn tiến hành việc quản lý các hoạt động của tòa soạn, các nhân sự trong cơ quan báo chí nhằm thực hiện đúng các kế hoạch đã được thống nhất, đạt được các mục tiêu, tiêu chí đã đề ra.

Quản lý phương thức truyền tải thông tin hướng nghiệp.

Các tác phẩm báo chí nói chung và tác phẩm về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT nói riêng hiện nay không chỉ chuyển tải trên một loại hình đơn nhất. Do vậy, các tòa phải nâng cấp các trang thiết bị, phương tiện, nhằm hiện đại hoá và có một hệ thống đồng bộ, tương thích với nhau phục vụ phương thức chuyển tải thông tin về hướng nghiệp đa dạng, thu hút lượng công chúng là học sinh THPT.

3. Khảo sát và đánh giá thực trạng quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

3.1. Khảo sát thực trạng quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

- Số lượng tin, bài, phóng sự về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT.

Ba BMĐT trong thời gian khảo sát có số lượng bài báo thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT là 3298 bài viết, được thể hiện rõ trong biểu đồ dưới đây:

Số lượng bài viết thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên ba BMĐT:

Đơn vị tính: bài viết

Kết quả khảo sát cho thấy, tin, bài là thể loại báo chí này được sử thường xuyên để truyền tải thông tin hướng nghiệp trên các BMĐT khảo sát (cả ba báo đều chiếm tỷ lệ trên 50%). Trong đó, báo Giáo dục và thời đại chiếm tỷ lệ lớn nhất 75%, thấp nhất là báo Dân trí là 64%. Điều này là dễ hiểu vì đây cũng là thể loại báo chí đặc trưng của BMĐT. Thể loại phóng sự ảnh và một số thể loại bài khác xuất hiện ít trên các trang báo. Trong đó, nhiều nhất là báo VnExpress thể hiện là trang báo có đầu tư cho các phóng sự ảnh, các video và bài viết có yếu tố đa phương tiện (11% bài viết là phóng sự và 8% bài viết thể loại khác). Còn lại báo điện tử Giáo dục và Thời đại và Dân trí sử dụng các thể loại này không nhiều với các thể loại này.

BMĐT luôn chuyển tải thông tin nhanh chóng, ngắn gọn, đặc điểm này phù hợp với thể loại tin và bài phản ánh, nên đây là hai thể loại được sử dụng nhiều nhất trên các báo khảo sát khi viết về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT. Bài phản ánh ghi chép lại sự việc, thông tin về một sự kiện khá phù hợp với thông tin về diễn biến một phiên toà hay kể lại một vụ án. Tin, bài phản ánh là hai thể loại có thể viết về các đối tượng khác nhau nên nó đủ điều kiện để chuyển tải các vấn đề có liên quan tới hướng nghiệp cho học sinh THPT trên báo điện tử một cách đầy đủ, đa dạng.

- Quản lý về hình thức thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử thuộc diện khảo sát.

Hình thức thể hiện của tác phẩm BMĐT đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải thông điệp, do vậy, các cơ quan báo chí cần chú trọng quản lý hình thức để đảm bảo hiệu quả thông tin. Báo điện tử Giáo dục và Thời đại có chuyên mục lớn Giáo dục, bao gồm các chuyên mục nhỏ là: Chính sách, Địa phương, Đào tạo - Tuyển sinh, Bốn phương, Chuyển động. Báo VnExpress có chuyên mục lớn Giáo dục gồm có 7 chuyên mục nhỏ là: Tin tức, Tuyển sinh, Chân dung, Du học, Thảo luận, Học Tiếng Anh, Giáo dục 4.0. Báo Dân trí có chuyên mục lớn Giáo dục: Góc phụ huynh, Khuyến học, Gương sáng, Giáo dục - Nghề nghiệp, Du học, Tuyển sinh.

Về thể loại báo chí, khảo sát trên 3 tờ báo điện tử cho thấy, 5 thể loại thường được sử dụng để viết bài thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT là: Tin, Phóng sự, Tường thuật, bài phản ánh, bình luận.

Qua bảng khảo sát, có thể thấy thể loại được sử dụng nhiều nhất để đưa thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT là tin, bài, các thể loại khác rất ít, cụ thể năm 2024 tổng ba BMĐT có 134 sản phẩm là tin, 46 thể loại bài, chiếm 90% tổng số sảm phẩm báo chí thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT.

Kết quả khảo sát cho thấy, Thông tin báo chí về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT tập trung vào cuối năm học (khoảng tháng 4-5) khi các em chuẩn bị cho các kỳ thi quan trọng như thi tốt nghiệp THPT, và giai đoạn trước và sau khai giảng năm học mới (khoảng tháng 8-9) khi các trường tổ chức các buổi tư vấn, chuyên đề định hướng nghề nghiệp, thu hút sự quan tâm của phụ huynh và học sinh THPT.

- Quản lý phân phới thông tin đa nền tảng

VnExpress được xem là một trong những BMĐT tiên phong trong việc mở rộng hoạt động đa kênh, tập trung phát triển mạnh trên các nền tảng chủ lực như website, ứng dụng di động và mạng xã hội.

Trong khi đó, ngoài phiên bản báo in và báo điện tử, Báo Vnexpress còn duy trì hơn 10 trang và kênh thông tin trên Facebook, YouTube, TikTok cùng nhiều nền tảng khác. Hiện fanpage của Vnexpres thu hút hàng triệu người theo dõi. Đặc biệt, tòa soạn đã thành lập một bộ phận chuyên trách về mạng xã hội nhằm điều phối các thông tin báo chí, trong đó có thông tin về hướng nghiệp trên môi trường số.

Báo Vnexpres không chỉ thực hiện việc chia sẻ tin, bài về thông tin hướng nghiệp mà còn đảm nhận vai trò sáng tạo nội dung độc lập, thiết kế sản phẩm truyền thông số, tương tác trực tiếp với độc giả, xử lý phản hồi, đồng thời triển khai các chiến dịch truyền thông phù hợp với từng nền tảng.

Đối với Báo Giáo dục và thời đại và Báo dân trí cũng tích cực phát triển các fanpage trên Facebook và TikTok, với nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT chuẩn mực và hình thức trình bày hiện đại. Fanpage của báo Dân trí có chỉ số tiếp cận và tương tác cao so với nhiều cơ quan báo chí khác.

3.2. Đánh giá thực trạng quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

3.1. Ưu điểm

Lãnh đạo toà soạn có những phương thức quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT khoa học, hiệu quả

Trên ba báo khảo sát nhiều bài viết về chủ đề hướng nghiệp cho học sinh THPT có chất lượng tốt, đáp ứng được nhu cầu, thị hiếu của công chúng, đặc biệt công chúng là học sinh các trường THPT trên cả nước. Hầu hết tin, bài thuộc chủ đề hướng nghiệp đều được cải tiến theo hướng ngắn gọn, súc tích, đi thẳng vào vấn đề được công chúng quan tâm như việc làm, tương lại nghề nghiệp và thu nhập, thông tin vẫn bảo đảm tính đa dạng, phong phú về cả nội dung và hình thức.

Đồng thời, lãnh đạo báo Dân trí, Vnexpres, báo Giáo dục và thời đại cũng liên tục cập nhật, gợi ý, hướng dẫn các công cụ hỗ trợ sản xuất nhanh các tác phẩm BMĐT đa phương tiện như emagazine, longform, megastory, các công cụ quản lý nội dung trên các nền tảng mạng xã hội thịnh hành như Tiktok, Facebook, Youtube, Zalo…; Ban biên tập các lãnh đạo báo Dân trí, Vnexpres, Giáo dục và thời đại đã đưa các phần mềm phát hiện những lỗi chính tả, gợi ý từ khoá (SEO) nhằm tiết kiệm sức lao động, tối ưu thời gian dùng cho việc sáng tạo, đổi mới nội dung của các phóng viên, biên tập viên tòa soạn, góp phần tạo ra nhiều sản phẩm báo chí về chủ đề hướng nghiệp cho học sinh có chất lượng, phục vụ tốt công chúng.

Quản lý nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông chặt chẽ, kịp thời đáp ứng những nhu cầu thông tin của công chúng.

Trước hết, lãnh đạo của các báo thuộc diện khảo sát đều nhận thức sâu sắc được tầm quan trọng của thông tin đối với hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông. Đặc biệt, trên kênh BMĐT vốn là kênh thông tin thu hút được đông đảo độc giả trẻ (bao gồm cả độ tuổi học sinh THPT) thì vấn đề truyền thông đúng và trúng vào vấn đề các em quan tâm là vô cùng quan trọng. Do đó, lãnh đạo tòa soạn đã nghiên cứu, tham khảo các ý kiến tham mưu, đề xuất nhằm đưa ra những chiến lược, mục tiêu và kế hoạch một cách hợp lý, khoa học, góp phần phát huy năng lực của các phóng viên, nhà báo sáng tạo ra các sản phẩm báo chí thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT phục vụ được công chúng.

Điều này không chỉ giúp cho BMĐT tăng thêm số lượng người theo dõi, tăng uy tín cho trang báo mà còn là trách nhiệm xã hội của báo chí nói chung, vì như đã khẳng định ở trên, hướng nghiệp không cho học sinh trung học phổ thông vừa là vấn đề của cá nhân, vừa là vấn đề mang tính xã hội. Vấn đề nhận thức sẽ chi phối không nhỏ đến những khâu về tổ chức, quản lý các hoạt động truyền thông của trang báo liên quan đến vấn đề hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông.

Các BMĐT thuộc diện khảo sát đều thể hiện thể mạnh riêng của mình trong việc sử dụng các nguồn tin. Báo điện tử Giáo dục và Thời đại là cơ quan ngôn luận của Bộ Giáo dục và Đào tạo nên có thế mạnh về nguồn tin từ phía những sự kiện, chương trình của các bộ, ban, ngành liên quan đến giáo dục và hướng nghiệp cho học sinh.

Các bài viết về chủ đề này được triển khai với đa chiều góc độ tiếp cận, các thông điệp chính được truyền đạt tới độc giả một cách tự nhiên dễ hiểu nhất. Nội dung trên các báo được khảo sát đều chứa đựng những thông tin chính thống từ các cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực việc làm và giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, những thông tin trên bảo đảm tin cậy, trở thành “nguồn” cho các báo khác. Về kết cấu chuyên mục, vị trí của các chuyên mục trên các BMĐT được khảo sát được sắp xếp tương đối ổn định, rõ ràng, giúp công chúng duy trì được thói quen truy cập các chuyên mục mà mình ưa thích.

Quy trình sản xuất sản phẩm báo chí về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT được thực hiện với các phương pháp quản lý một cách linh hoạt, sáng tạo giúp cho tòa soạn phát triển ổn định.

Thông qua phương pháp quản lý khoa học, hiệu quả đã giúp cho phóng viên, nhà báo sáng tạo, thực hiện tốt các tác phẩm báo chí có nội dung thông tin về hướng nghiệp, các sản phẩm đó bảo đảm có kết cấu chặt chẽ đã giữ vững sự phát triển ổn định cho tòa soạn. Ngoài ra, việc áp dụng các phương pháp quản lý trong quy trình sản xuất tin bài của các báo đều tuân theo quy trình sản xuất khá chặt chẽ, phù hợp với loại hình BMĐT, từ việc lên kế hoạch, phân công cho phóng viên thực hiện bài viết, biên tập, duyệt xuất bài lên internet, tiếp nhận phản hồi của công chúng đều được các báo quan tâm.

3.2. Hạn chế

Tần suất xuất hiện các bài viết về thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông chưa có sự phân bổ đồng đều.

Các bài viết về hướng nghiệp được đăng tải trên các báo trong cả năm và có thời gian thông tin dày hơn (từ tháng tư đến tháng tám), trùng với khoảng thời gian của các em học sinh THPT chuẩn bị trước khi bước vào kỳ thi trung học phổ thông quốc gia, trước ngưỡng của chọn nghề và sau khi biết điểm, sắp xếp lại ngành học phù hợp với điểm thi của mình. Điều này về cơ bản là phù hợp với các chiến dịch thông tin nói chung. Tuy nhiên, để truyền thông đảm bảo tính liên tục, đảm bảo đủ độ “thẩm thấu” thì truyền thông về hướng nghiệp cần được đề cập nhiều, sâu sắc và cụ thể hơn ở các thời điểm khác trong năm. Vì thực tế, nếu chỉ tập trung vào những khoảng thời gian từ tháng tư đến tháng tám nghĩa là các báo chí đang tập trung vào học sinh lớp 12 chuẩn bị tham dự kỳ thi trung học phổ thông quốc gia. Trong khi đó, hướng nghiệp là một hoạt động mang tính quá trình, lâu dài và cần được truyền thông từ các giai đoạn sớm hơn.

Sự phong phú, đa dạng về thông tin, hình thức thể hiện trên các cơ quan báo chí còn hạn chế.

Báo Vnexpres, báo Dân trí và báo Giáo dục và thời đại có sử dụng yếu tố đa phương tiện, chưa nhiều bài viết về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT được đầu tư chuyên sâu về nội dung và được trình bày theo cách thức mới của Mega story, e-magazine, Longform. Số lượng bài viết về thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT mặc dù đã khá phong phú nhưng các tòa soạn chưa tận dụng hết những ưu điểm của các nền tảng mạng xã hội để lan tỏa thông tin về hướng nghiệp cho học sinh một cách nhanh chóng và hiệu quả. Hiện nay, Báo Dân trí và Vnexpress và báo Giáo dục và thời đại mới chỉ sử dụng hình thức tin bài là chủ yếu để đưa tin về thông tin hướng nghiệp trên BMĐT, cụ thể trong số 100 sản phẩm báo chí thì có để 67 tác phẩm là thể loại tin, chỉ có 5 tác phẩm phóng sự, còn lại là các thể loại khác.

4. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông trên báo mạng điện tử Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, giải pháp quản lý nội dung thông tin

Đổi mới nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT cần bắt đầu từ việc thay đổi tư duy tiếp cận đề tài của đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Thay vì chỉ tập trung đưa tin sự kiện, hội nghị nên chuyển hướng sang phản ánh những vấn đề thực chất, những chuyển biến cụ thể trong đời sống kinh tế - xã hội, những yếu tố tác động trực tiếp đến vấn đề việc làm, nghề nghiệp cho học sinh THPT. Điều này đòi hỏi người làm báo phải bám sát cơ sở đào tạo, đi sâu vào lĩnh vực phản ánh để phát hiện các mô hình hay, cá nhân tiêu biểu và những vướng mắc cần tháo gỡ. Vì vậy, thay vì chỉ cung cấp thông tin khô khan, các chương trình nên lồng ghép câu chuyện thật, con người thật để người xem tiếp nhận những thông tin thực sự bổ ích cho họ, giúp họ chuẩn bị các yếu tố trong lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với mình.

Để thực hiện được những vấn đề trước, nội dung thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT phải đáp ứng được những yêu cầu sau:

- Nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT phải có tính định hướng giá trị và chuẩn mực thông tin.

Thông tin phải chính xác, khách quan, khoa học, tránh thổi phồng hoặc định hướng sai lệch. Nội dung hướng nghiệp cần gắn với chính sách giáo dục, thị trường lao động, chiến lược phát triển nguồn nhân lực quốc gia. Hạn chế tình trạng “thương mại hóa thông tin hướng nghiệp” (quảng cáo trá hình, PR cho trường/khóa học đào tạo nghề không đúng chất lượng).

- Nội dung thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT phải có tính cập nhật và phù hợp với thực tiễn.

Phóng viên cần cập nhật về dữ liệu về ngành nghề, nhu cầu tuyển dụng, kỹ năng cần thiết phải trau dồi thường xuyên, đặc biệt là những ngành nghề đang là xu hướng lựa chọn của học sinh. Bên cạnh đó, thông tin hướng nghiệp cần phân loại theo nhu cầu theo vùng miền (thành thị – nông thôn, miền núi – đồng bằng) để phù hợp với điều kiện học sinh. Kết nối với nguồn thông tin chính thống: Bộ Giáo dục và đào tạo và các hiệp hội ngành nghề.

Thứ hai, giải pháp quản lý hình thức thông tin

- Định dạng thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT cần phù hợp trên BMĐT và cách thức trình bày và thiết kế giao diện.

Đa dạng hoá thể loại báo chí trên BMĐT thông tin hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông. Hiện nay, để cung cấp thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT các tòa soạn BMĐT cần đa dạng hóa hình thức thông tin. Cụ thể, các BMĐT cần có hình thức cung cấp tin nhanh, chính thống về kỳ thi, thay đổi chính sách tuyển sinh, các chương trình hướng nghiệp của Bộ Giáo dục và đào tạo, Sở Giáo dục và đào tạo, trường học, doanh nghiệp, ngắn gọn, dễ hiểu, phù hợp với việc học sinh cập nhật nhanh trên điện thoại. Phóng viên tích cực phỏng vấn chuyên gia giáo dục, nhà tuyển dụng, cựu học sinh đã thành công để truyền cảm hứng, khai thác câu chuyện thật của học sinh chọn nghề, chọn trường để tạo tính gần gũi. Bộ phận kỹ thuật của các báo sản xuất các video hướng nghiệp; giới thiệu ngành nghề, môi trường làm việc, phỏng vấn doanh nghiệp. Đối với thể loại Podcast hướng nghiệp nên xây dựng nội dung là trò chuyện với sinh viên, chuyên gia – học sinh, để học sinh có thể nghe khi đi học, giải trí. Cần chú trọng đến hoạt động livestream tọa đàm trực tuyến, tương tác trực tiếp giữa phóng viên, chuyên gia, cơ quan quản lý nhà nước và học sinh về chủ đề hướng nghiệp.

- Các sản phẩm thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT cần có tính tương tác và đa chiều.

Để đạt được hiệu quả thông tin báo chí nói chung và thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT nói riêng, thì yêu cầu tích hợp bình luận, chia sẻ, thảo luận trên mạng xã hội để học sinh dễ trao đổi là yều cầu không thể thiếu, đặc biệt là trong giai đoạn hiệ nay khi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là yêu cầu tất yếu. Đảm bảo các BMĐT có chuyên mục “Hỏi – Đáp hướng nghiệp” để kết nối học sinh, phụ huynh với chuyên gia, thường xuyên tổ chức cuộc thi, khảo sát trực tuyến (ví dụ: viết bài cảm nhận về nghề mơ ước, thi tìm hiểu ngành nghề).

Thứ ba, giải pháp quản lý nền tảng phân phối thông tin

Để phân phối thông tin hướng nghiệp cho học sinh THPT trên các nền tảng khác nhau, các cơ quan BMĐT cần tích cực xây dựng hạ tầng công nghệ hiện đại, đảm bảo máy chủ, hệ thống quản trị nội dung (CMS). Đồng thời, tiến hành chuẩn hóa quy trình xuất bản số, từ khâu phóng viên – biên tập – xuất bản – phân phối trên đa nền tảng. Đa dạng hóa nền tảng tiếp cận, không chỉ website, mà còn có app, podcast, video, mạng xã hội (Facebook, YouTube, TikTok, Zalo, v.v.). Bên cạnh đó, cần tích hợp công nghệ AI, Big Data: để phân tích hành vi người dùng, cá nhân hóa nội dung, đề xuất thông tin hướng nghiệp được thực hiện phù hợp.

Các sản phẩm thông tin về hướng nghiệp mới nên được cắt gọn thành các video ngắn, có phụ đề, hình ảnh nổi bật và mô tả hấp dẫn để đăng tải lên YouTube, Facebook, TikTok.... Đồng thời, có thể tạo các fanpage riêng cho chuyên mục hướng nghiệp mới để chia sẻ nội dung theo chủ đề, cập nhật lịch phát sóng, tương tác với người xem qua bình luận hoặc livestream giải đáp nghề nghiệp.

Thứ tư, giải pháp quản lý phóng viên, biên tập viên

- Không ngừng nâng cao trình độ lý luận và bản lĩnh chính trị, kiến thức về lĩnh vực hướng nghiệp cho đội ngũ phóng viên, biên tập viên.

Trình độ lý luận và bản lĩnh chính trị giúp nhà báo có cái nhìn sâu sắc, nhận thức thực tiễn ở nhiều góc độ hơn, tìm ra được nhiều thông điệp phù hợp với nội dung hướng nghiệp cho học sinh THPT, góp phần tạo hiệu quả truyền thông cao nhất, thu hút, dẫn dắt học sinh thoát khỏi những vấn đề tâm lý và hỗ trợ thông tin về ngành nghề lao động khi chọn nghề trong tương lai. Để làm được điều này, các cơ quan báo chí cần thường xuyên cử phóng viên đi đào tạo các lớp trung và cao cấp lý luận chính trị.

- Nâng cao kiến thức, năng lực của nhà báo, phóng viên về hướng nghiệp và thị trường lao động.

Cơ quan báo chí cần tổ chức tập huấn chuyên đề cho phóng viên, biên tập viên về giáo dục hướng nghiệp, thị trường lao động, xu hướng nghề nghiệp trong bối cảnh chuyển đổi số, hội nhập quốc tế. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí có thể mời chuyên gia giáo dục, chuyên gia nhân sự, nhà quản lý doanh nghiệp chia sẻ về nhu cầu tuyển dụng, kỹ năng cần thiết cho học sinh phổ thông, cung cấp tài liệu tham khảo chính thống; các văn bản của Bộ Giáo dục và đào tạo, Bộ Nội vụ và các cơ quan nhà nước khác về hướng nghiệp, báo cáo thị trường lao động, nghiên cứu khoa học trong và ngoài nước. Các cơ quan báo chí tổ chức cho phóng viên tham quan, tác nghiệp tại các trường phổ thông, trung tâm hướng nghiệp, ngày hội việc làm, doanh nghiệp… để hiểu rõ thực trạng.

Nâng cao chất lượng nhân lực ngành báo chí nói chung, BMĐT nói riêng không chỉ là vấn đề của các cơ quan báo chí mà còn là vấn đề nóng của các cơ sở đào tạo báo chí - truyền thông. Điều này cũng mở ra cơ hội cho các cơ quan báo chí trong việc phối hợp đào tạo và trở thành “đầu ra” cho các sinh viên ngành báo chí - truyền thông, BMĐT, thậm chí là những sinh viên ngành quản lý giáo dục, xã hội học, tâm lý học có năng lực về báo chí - truyền thông.

Các cơ quan BMĐT có thể trở thành các cơ sở thực hành cho phóng viên được tham gia vào các khâu của quy trình sản xuất sản phẩm truyền thông; phối hợp với các cơ sở đào tạo báo chí trong việc xây dựng quy chế phối hợp đào tạo, nghiên cứu khoa học, xây dựng các chương trình đào tạo bám sát các yêu cầu của thị trường, tập trung đào tạo kỹ năng và kiến thức về báo chí hiện đại như báo chí di động, báo chí dữ liệu, trí tuệ nhân tạo.

Thứ năm, nâng cao nhận thức của chủ thể quản lý

Nâng cao nhận thức về truyền thông hướng nghiệp cho các chủ thể là lãnh đạo, quản lý các cơ quan BMĐT là vấn đề then chốt cần được nhấn mạnh trước tiên so với những giải pháp khác, bởi có nhận thức được đầy đủ, đúng đắn về tầm quan trọng của việc truyền thông các hoạt động hướng nghiệp cho học sinh THPT thì các cơ quan báo chí tại Việt Nam nói chung, các cơ quan BMĐT nói riêng mới có thể thực hiện tốt được công việc này. Để làm được nhiệm vụ này, các cơ quan BMĐT cần tích cực hợp tác với các cơ quan quản lý nhà nước về vấn đề đào tạo, học nghề và việc làm, thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo, trao đổi thông tin về vấn đề hướng nghiệp cho học sinh THPT.

5. Kết luận

Trong bối cảnh thị trường lao động và giáo dục không ngừng biến đổi, việc quản lý thông tin về hướng nghiệp cho học sinh THPT trên BMĐT giữ vai trò then chốt trong việc bảo đảm tính chính xác, tin cậy và kịp thời của nội dung truyền tải. Hoạt động quản lý này không chỉ giúp sàng lọc, kiểm chứng và xác thực thông tin nhằm tránh những sai lệch hoặc thiếu căn cứ, mà còn định hướng nhận thức và hỗ trợ học sinh đưa ra lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực, sở thích và nhu cầu xã hội. Bên cạnh đó, quản lý thông tin hướng nghiệp còn đáp ứng nhu cầu tiếp cận nguồn thông tin tin cậy của phụ huynh, nhà trường và các tổ chức giáo dục, góp phần hình thành nhận thức chung về tầm quan trọng của việc định hướng nghề nghiệp sớm, từ đó  tạo dựng sự tin cậy và góp phần vào sự phát triển lâu dài của sự nghiệp giáo dục nói chung./.

_____________________________________________

 Chú thích:

(1) Quốc hội (2016), Luật Tiếp cận thông tin, Nxb. Tư pháp, tr.3.

(2) Nghị định số 72/2013/NĐ-CP của Chính phủ: Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng đã định nghĩa về thông tin trên mạng.

(3) Hoàng Phê (2003), Từ điển tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng, tr.953.

(4) (5) Quốc hội (2019), Luật Giáo dục năm 2019, Nxb. Tư pháp, tr.4; tr.6.

(6) Harol Kroontz (1993), Những vấn đề cốt yếu của quản lý, Nxb Khoa học kỹ thuật, Hà Nội, tr33.

(7) Quốc hội (2016), Luật Báo chí, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, tr.6.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Chính phủ, (2013), Nghị định số 72/2013/NĐ-CP của Chính phủ: Quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng đã định nghĩa về thông tin trên mạng

2. Harol Kroontz (1993), Những vấn đề cốt yếu của quản lý, Nxb. Khoa học kỹ thuật, Hà Nội

3. Hoàng Phê (2003), Từ điển tiếng Việt, Nxb. Đà Nẵng.

4. Hà Huy Phượng (2018), “Lãnh đạo, quản lý báo chí - truyền thông trong thời đại công nghiệp 4.0”, Tạp chí Lý luận và Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền.

5. Quốc hội (2014), Luật Giáo dục nghề nghiệp, Nxb. Lao động, Hà Nội

6. Quốc hội (2016), Luật Báo chí, Nxb. Tư pháp, Hà Nội.

7. Quốc hội (2019), Luật Giáo dục, Nxb. Tư pháp, Hà Nội.

8. Quốc hội (2016), Luật Tiếp cận thông tin, Nxb. Tư pháp, Hà Nội.

9. Lê Ngọc Sơn (2014), Hiệu ứng lan truyền, Nxb. Lao động – Xã hội, Hà Nội.