Nên chăng cần đặt lại vấn đề “gia giáo”
Nhân ngày "Gia đình Việt Nam" tôi muốn gợi lại vấn đề "gia giáo", vấn đề giáo dục gia đình trước những thách đố của thực trạng đạo đức xã hội và sự bất cập của hệ thống giáo dục đang là nỗi bức xúc của nhiều người.
Sẽ là một tiếng kèn lạc điệu nếu định bê nguyên xi nội dung khái niệm "gia giáo" của các cụ ta truyền dạy, đem áp đặt một cách khiên cưỡng vào bối cảnh xã hội Việt Nam đang mở cửa bước vào một con đường hội nhập quốc tế trong thế kỷ XXI. Nhưng sẽ là hồi chuông cảnh báo cần thiết phải gióng lên về vai trò của giáo dục gia đình đang hết sức lúng túng trước những thách đố gay gắt của sự xuống cấp đạo đức xã hội cùng với những tật bệnh của nó đang tấn công vào con em chúng ta, nhằm đem lại cho khái niệm "gia giáo" một nội dung thích hợp.
Gia đình là phạm trù xuất hiện sớm nhất trong lịch sử loài người, cũng là thành tựu lâu đời nhất của lịch sử. ấy vậy mà, "hình như đã có một thời, chúng ta cố tình giảm nhẹ vai trò của gia đình trong đời sống con người. Và trong nhà trường, trẻ con ít được nhắc nhở lòng tôn kính ông bà, cha mẹ, tình thương mến ruột rà anh chị em. Trong các tác phẩm văn học, nhân vật thường chỉ là đại diện cho một tập đoàn xã hội, một đoàn thể, một dân tộc...Vậy mà có bao giờ mất đi cái ý nghĩa sống còn của gia đình với đời sống con người " (Ma Văn Kháng)
Cùng với sự nghiệp đổi mới, "cái ý nghĩa sống còn của đời sống gia đình đối với con người" đang ngày càng được nhận thức rõ hơn. Gia đình, giáo dục gia đình được nói đến nhiều hơn, chủ đề gia đình cũng xuất hiện thường xuyên hơn trong các tác phẩm văn học, nghệ thuật. Đó là điều đáng mừng. Rồi đây đó, khái niệm gia đình, gia phong thấp thoáng hiện ra, song chỉ đủ sức gợi nhớ về một thời đã qua chứ chưa là một khẳng định về ý nghĩa cần làm sống lại một truyền thống tốt đẹp trong đời sống văn hoá của xã hội ta hôm nay.
Nhưng, rõ ràng giáo dục gia đình từng giữ một vị trí hết sức quan trọng trong cuộc sống của nhân dân ta, đó là một nét văn hoá đáng quý mà chúng ta phải kế thừa. Đương nhiên là sự kế thừa trên quan điểm biện chứng, vừa có sự phủ định vừa có nâng cao.
Xét thật kỹ thì khái niệm "gia giáo" có một sắc thái không hoàn toàn trùng khớp với "giáo dục gia đình" mà chúng ta đang sử dụng. Chính sắc thái ấy cho phép nó thường đi liền với khái niệm "gia phong". Hai khái niệm đó được sử dụng có ẩn chứa một sự tôn kính về truyền thống riêng của những kiểu loại gia đình gắn liền với dòng họ, làm đậm thêm ý nghĩa của thiết chế xã hội đặc thù mang màu sắc dân tộc, một hiện tượng đặc trưng của văn hoá dân tộc.
Trong xã hội ta xưa, vị trí của "người thầy" đứng ở bậc rất cao, chỉ sau vua, trên cả cha, khẳng định truyền thống "tôn sư trọng đạo" của cha ông ta. Không chỉ học trò kính thờ thầy, mà gia đình học trò cũng hết sức tôn kính ông thầy của con mình. Nội dung giáo dục của "thầy" với giáo dục gia đình là thống nhất trong "mục tiêu chủ yếu là giúp cho con em học làm người", song giáo dục gia đình cũng có nét riêng giúp việc hình thành nhân cách cho con em. Đó là kinh nghiệm sống của cha mẹ truyền dạy cho con cháu qua câu chuyện tâm tình trong nhà. Đó là mẹ dạy cho con gái, vì con gái không được cắp sách theo học thầy. Đó là những bài "gia huấn" được một số gia đình thuộc loại "danh gia vọng tộc" soạn riêng để dạy cho con em mình. Nét riêng của một số kiểu loại gia đình tạo thành "gia phong" được truyền dạy và tạo thành niềm tự hào mà con cháu họ cố gắng gìn giữ.
Cũng chính vì thế, khái niệm "gia giáo" ẩn tàng trong đó ý thức tự hào và cổ vũ lòng tự trọng để giữ được "nếp nhà", giữa được "gia phong" để xứng đáng là "con nhà gia giáo". Dưới những biến thái khác nhau, song giáo dục gia đình dù ở bất cứ thời đại nào cũng giữ một vai trò quan trọng trong việc rèn dạy cho con em "nên người". Gây dựng lại nét truyền thống về niềm tự hào của "con nhà gia giáo", cổ vũ cho tinh thần tự trọng để bảo vệ nếp nhà, gìn giữ "gia phong" là điều có thể làm được. Bắt đầu từ một số gia đình nào đó có đủ những yếu tố cần thiết và cộng đồng xã hội nơi đó nên động viên cổ vũ để nhân rộng ra trong nội dung của xây dựng "gia đình văn hoá". Từ "điểm" mà mở rộng ra thành "diện", chuyển dần nội dung "gia đình văn hoá" gắn với "gia giáo, gia phong" để tăng thêm động lực cho từng thành viên trong gia đình phấn đấu, rèn luyện để xứng đáng là "con nhà gia giáo". Thực ra, trong khái niệm "gia đình văn hoá" nên đặt rõ nội dung hình thành và củng cố văn hoá gia đình bằng cách đưa văn hoá vào trong sinh hoạt gia đình, trước hết là trong giáo dục gia đình. Điều này có ý nghĩa lớn đến việc nâng cao dân trí, dân khí và dân chủ trong xã hội. Đó chính là xây dựng truyền thống mới.
"Truyền thống làm nên đặc trưng của bản sắc dân tộc là phần cốt lõi của văn hoá gia đình Việt Nam" (Trần Đình Hượu). "Truyền thống" không là cái nhất thành bất biến. Chẳng hạn như các "con em trong gia đình" cũng đồng thời là những "thành viên của xã hội". Tuy vậy, không thể đem cách ứng xử trong quan hệ gia đình vào các mối quan hệ xã hội, và ngược lại, cũng không thể áp đặt những chuẩn mực ứng xử xã hội vào trong ứng xử gia đình. Bởi lẽ, các thành viên trong gia đình gắn bó với nhau trong mối thâm tình máu mủ, ruột rà. Quan hệ huyết thống là nét đặc thù phân biệt thiết chế gia đình, khác hẳn với các loại thiết chế xã hội khác. Thế nhưng, trong một thời gian dài quan niệm "nhà" và "nước" chỉ khác nhau về quy mô, không khu biệt về bản thể đã cho phép đưa cách ứng xử trong gia đình áp đặt vào trong xã hội theo lề thói gia trưởng. Cho nên, "con em" trong gia đình phục tùng sự sai khiến của cha mẹ, khi là thành viên trong xã hội, họ cũng là thân phận con em chịu sự sai khiến của các nhà cầm quyền, các bậc "cha chú". Trong sự ưu trội của tính cộng đồng, cá nhân bị che lấp. Cá nhân là thành viên trong gia đình hay là thành viên trong xã hội đều không tự khẳng định được mình với tư cách là cá nhân. Họ hiện diện trong đời sống với tư cách là "con cái nhà ai", "gia thế ra sao", chứ không với tư cách là một "cá nhân công dân". Tính năng động chủ quan của mỗi người bị thui chột vì cái tôi không thể đứng một mình, "nó cứ luôn luôn đi theo chữ anh, chữ bác, chữ ông" (Hoài Thanh).
Cứ hiểu điều đó mới thấy được những "đụng độ" không sao tránh khỏi khi thế hệ trẻ hiện nay muốn tự khẳng định mình thường dễ va chạm với "các bậc cha chú" thường cứ muốn lấy mình làm chuẩn để "con em" phải khuôn theo. ấy thế mà, giải phóng cá nhân là động lực tinh thần của hiện đại hoá. Vấn đề cá nhân - công dân chính là vấn đề có ý nghĩa nền tảng của xã hội hiện đại. Cũng trên ý nghĩa đó, giáo dục gia đình không thể không đặt ra việc hình thành nghiên cứu cá nhân công dân trong xã hội cho con em trong gia đình.
Điều ấy phù hợp với đòi hỏi của thời đại chúng ta đang sống, thời đại của sự khẳng định mạnh mẽ cá nhân: bản sắc, nhân cách, quyền hạn, lợi ích, trách nhiệm và các giá trị cá nhân.
"Gia giáo" tự nó phải mang một nội dung mới trong quan điểm về lễ nghĩa, đạo đức, tính cách, lối ứng xử, cách giao tiếp... Chính vì thế, phải biết "truyền thống hoá hiện đại và hiện đại hoá truyền thống" trong giáo dục gia đình, trong phục hồi trở lại khái niệm "gia giáo, gia phong".
Vấn đề sẽ trở nên thiết thực hơn khi mỗi gia đình tự trang bị cho mình những "kháng thể mạnh" đủ để chống lại những tật bệnh xã hội đang có chiều hướng gia tăng như cơn dịch bệnh "lắc" đang là hiểm họa rình rập đời sống của không ít gia đình đô thị và ven đô, kể cả con em của gia đình nông thôn đang đổ về đô thị ngày càng đông để kiếm việc làm. Nâng cao ý thức trách nhiệm về sự hiểu biết cho những người chủ gia đình, nhen nhúm trở lại một nét đẹp văn hoá của xã hội và gia đình Việt Nam trong việc vun đắp truyền thống gia đình, hình thành nên "nếp nhà" để lấy đó làm điểm tựa cho việc động viên, giáo dục con cháu biết rèn luyện và giữ gìn danh dự của gia đình, không làm xấu đi nét đẹp của "con nhà gia giáo", biết tự hào trong vun đắp, gây dựng "gia phong" chính là tạo nên những "kháng thể mạnh" đó.
Chẳng lẽ đây không là một nét cần thiết và có sức động viên thiết thực mà không phù phiếm khoa trương đối với việc xây dựng "gia đình văn hoá" sao?./.
____________________________
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Báo chí và Tuyên truyền số 4 (tháng 7+8)/2005
Bài liên quan
- Phát huy giá trị đạo đức để khơi dậy động lực cống hiến và khát vọng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nhân Việt Nam
- Giải pháp chủ động phòng ngừa, ứng phó các nguy cơ an ninh phi truyền thống, trọng tâm đảm bảo an ninh mạng, an ninh thông tin trong bối cảnh thế giới đại chuyển đổi dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
- Chăm lo đời sống nhân dân - những thành quả không thể phủ nhận
- Tiếp cận về bình đẳng giới trong lãnh đạo, quản lý ở cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam
- Tự hào và tin tưởng dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, quyết tâm xây dựng một nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, văn minh, văn hiến và anh hùng
Xem nhiều
- 1 Thông báo tuyển sinh Chương trình Cử nhân quốc tế Quảng cáo, Quan hệ công chúng và Thương hiệu năm 2024
- 2 Chính sách phân quyền của chủ nghĩa tân tự do trong quản lý giáo dục đại học – Kinh nghiệm triển khai tại một số nước và gợi ý đối với Việt Nam
- 3 Báo Quân đội nhân dân trao giải Cuộc thi viết "Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong tình hình mới" lần thứ ba (năm 2023-2024)
- 4 Học viện Báo chí và Tuyên truyền làm việc với đoàn Kiểm tra Cục Quản lý chất lượng, Bộ Giáo dục và Đào tạo
- 5 Học viện tổ chức chúc mừng Tết cổ truyền Bunpimay năm 2024 cho lưu học sinh nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào
- 6 Nhiều đóng góp có giá trị vào Đề cương chi tiết Báo cáo Tổng kết 40 năm đổi mới
Liên kết
- Báo điện tử đảng cộng sản việt nam
- Báo nhân dân
- Báo Quân đội nhân dân
- Cổng thông tin điện tử Học viện Báo chí và Tuyên truyền
- Cổng thông tin điện tử Học viện Chính trị quốc gia hồ chí minh
- Tạp chí Cộng sản
- Tạp chí Giáo dục lý luận
- Tạp chí Giáo dục và Xã hội
- Tạp chí Khoa học xã hội và Nhân văn
- Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam
- Tạp chí Lý luận chính trị
- Tạp chí Nghiên cứu con người
- TẠP CHÍ Nghiên cứu dân tộc
- Tạp chí Người làm báo
- Tạp chí Nội chính
- Tạp chí Quản lý Nhà nước
- Tạp chí Tổ chức Nhà nước
- Tạp chí Tuyên giáo
- Tạp chí Xây Dựng Đảng
- Thư viện số Học viện Báo chí và Tuyên truyền
- Trang thông tin điện tử Hội đồng Lý luận Trung ương
Thông báo tuyển sinh Chương trình Cử nhân quốc tế Quảng cáo, Quan hệ công chúng và Thương hiệu năm 2024
Chương trình Cử nhân quốc tế Quảng cáo, PR và Thương hiệu thông báo tuyển sinh năm 2024 với 100 chỉ tiêu. Đây là chương trình nhượng quyền giữa Đại học Middlesex (Vương quốc Anh) và Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Tốt nghiệp Chương trình, sinh viên được nhận bằng Cử nhân Quảng cáo, PR và Thương hiệu có giá trị quốc tế và đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo công nhận.
Phát huy giá trị đạo đức để khơi dậy động lực cống hiến và khát vọng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nhân Việt Nam
Phát huy giá trị đạo đức để khơi dậy động lực cống hiến và khát vọng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nhân Việt Nam
Bài viết phân tích tầm quan trọng của việc phát huy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tình yêu quê hương của các doanh nhân; tinh thần tự giác, phấn đấu vươn lên, có ý thức trách nhiệm trong sản xuất kinh doanh của doanh nhân; lý tưởng sống cao đẹp, tinh thần tương thân, tương ái, có ước mơ, khát vọng vươn lên; trách nhiệm cá nhân, tinh thần tập thể, tinh thần phục vụ nhân dân của doanh nhân. Trên cơ sở đó, đề xuất 4 giải pháp để khơi dậy động lực cống hiến và khát vọng thực hiện trách nhiệm xã hội của doanh nhân Việt Nam.
Giải pháp chủ động phòng ngừa, ứng phó các nguy cơ an ninh phi truyền thống, trọng tâm đảm bảo an ninh mạng, an ninh thông tin trong bối cảnh thế giới đại chuyển đổi dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
Giải pháp chủ động phòng ngừa, ứng phó các nguy cơ an ninh phi truyền thống, trọng tâm đảm bảo an ninh mạng, an ninh thông tin trong bối cảnh thế giới đại chuyển đổi dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư
Trong bối cảnh thế giới đại chuyển động dưới ảnh hưởng của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, các vấn đề an ninh phi truyền thống đã trở thành những yếu tố bất ổn, ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, đồng thời, đặt ra những thách thức mới đối với hòa bình, ổn định khu vực và quốc tế. Theo thống kê của Liên hợp quốc, an ninh phi truyền thống đang đối mặt với hàng chục mối đe dọa. Trong đó, có những vấn đề cần được đặc biệt quan tâm như khủng bố, ma túy, tin tặc, thảm họa môi trường, dịch bệnh, mua bán người, di cư trái phép, đặc biệt là vi phạm chủ quyền không gian mạng, an ninh không gian mạng, tội phạm công nghệ cao… cần có các giải pháp hữu hiệu để chủ động phòng ngừa, ứng phó. Trên tinh thần đó, các giải pháp được tác giả nhấn mạnh bao gồm về nguồn nhân lực, vật lực, chính sách, đặc biệt là giải pháp công nghệ.
Chăm lo đời sống nhân dân - những thành quả không thể phủ nhận
Chăm lo đời sống nhân dân - những thành quả không thể phủ nhận
Nhằm bảo đảm bản chất dân chủ thật sự của chế độ xã hội chủ nghĩa, Đảng ta xác định, cần phải để nhân dân không chỉ được “biết”, được “bàn”, được “làm”, được “kiểm tra”, được “giám sát” việc ban hành và tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, mà quan trọng hơn là phải được “thụ hưởng” những thành quả của tiến trình phát triển đất nước. Trên tinh thần ấy, những năm qua, Đảng và Nhà nước Việt Nam rất coi trọng và luôn nỗ lực thực hiện các chính sách xã hội, chăm lo đời sống mọi mặt cho các tầng lớp nhân dân.
Tiếp cận về bình đẳng giới trong lãnh đạo, quản lý ở cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam
Tiếp cận về bình đẳng giới trong lãnh đạo, quản lý ở cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam
Bình đẳng giới trong lãnh đạo, quản lý ở cơ quan hành chính nhà nước là một trong các chỉ số quan trọng để đo lường về bình đẳng giới. Vấn đề này được các quốc gia trên thế giới đặc biệt quan tâm và thể hiện trong các chiến lược phát triển của quốc gia, địa phương hướng tới sự phát triển bền vững, lâu dài. Bài viết nghiên cứu về bình đẳng giới trong lãnh đạo, quản lý ở cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam với khái niệm, cách tiếp cận và một số vấn đề cần quan tâm.
Bình luận