Báo chí - Công cụ đắc lực trong thông tin phòng, chống Covid-19

Trong những ngày giãn cách xã hội trên cả nước, nhưng các nhà báo vẫn không được nghỉ. Họ vẫn phải tiếp tục dòng chảy thông tin để đáp ứng nhu cầu của công chúng muốn tìm hiểu về diễn biến của dịch bệnh, về các kết quả nghiên cứu y học chữa bệnh, về sự ứng phó của chính phủ và các cơ quan có trách nhiệm như thế nào...

Với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, các nhà báo đã thể hiện sự chuyên nghiệp trong việc tác nghiệp nhanh nhạy, kịp thời, vừa bảo đảm an toàn cho chính họ và cho các đồng nghiệp. Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng đánh giá cao sự tích cực của báo chí trong việc hỗ trợ chính phủ truyền tải thông tin chính xác đến cho người dân, làm tăng niềm tin của xã hội, của người dân đối với báo chí trong mùa dịch. Ông cho biết mỗi ngày có từ 7-10 nghìn tin, bài trên báo chí với số lượng từ 20- 30 triệu lượt người đọc báo.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, giá trị căn bản của báo chí được thể hiện rất rõ nét như là thông tin có chứng thực và vì lợi ích cộng đồng. “Chỉ trong các tình huống đặc biệt, nhất là khi có khó khăn, các giá trị đích thực mới được nhìn thấy”(1) (Đức Huy 2020).

Để tìm hiểu về việc báo chí Việt Nam là công cụ đắc lực của chính phủ trong chiến dịch tuyên truyền về phòng, chống dịch bệnh Covid-19 cho toàn thể nhân dân, nhóm tác giả đã sử dụng phương pháp phân tích nội dung đối với các bài viết về Covid-19 có trên 3 tờ báo điện tử gồm: VnExpress, Vietnamnet và Tuổi Trẻ trong thời gian khảo sát từ đầu tháng 1-3/2020.

Lý do chọn 3 báo điện tử này vì đây là những tờ báo có số người truy cập lớn và trong mùa dịch số lượng người theo dõi báo điện tử tăng mạnh. Nhóm tác giả sử dụng công cụ Google Advanced Search và thu thập được 3.412 bài báo đưa tin về Covid-19 trên 3 tờ báo. Sau khi phân tích nội dung, có thể rút ra một số vấn đề sau:

Số lượng bài đưa tin về Covid-19 chiếm tỉ lệ rất cao. Trong 3 tháng đầu năm 2020, số bài đưa tin về Covid-19 trong tháng 1/2020 có tỉ lệ thấp hơn tháng 2 và 3/2020. Điều này hoàn toàn dễ hiểu, do thời điểm tháng 1, dịch bệnh mới bắt đầu ở Việt Nam với tỉ lệ người nhiễm thấp, vì vậy thông tin về chủ đề này chưa cao.

Trong số 685 bài báo được lựa chọn, có 238 bài báo đưa tin về tình hình diễn biến dịch bệnh (số ca mắc mới, số ca tử vong); 317 bài đưa về sự ứng phó của Chính phủ và cơ quan của Chính phủ, còn lại là tin, bài đưa về thông tin y khoa của dịch bệnh và các thông tin liên quan khác. Trong nội dung đưa tin về diễn biến dịch, các báo chủ yếu tập trung đưa tin về các ca nhiễm mới hoặc các ca tử vong. Các thông báo về ca nhiễm mới tại Việt Nam đều là con số do Bộ Y tế chính thức công bố.

Ngay từ giai đoạn đầu khi có dịch, báo chí Việt Nam đã đưa tin kịp thời và chính xác về ca nhiễm mới và diễn biến dịch bệnh tại Việt Nam. Việc cung cấp thông tin kịp thời và minh bạch của cơ quan chức năng đã giúp báo chí thông tin nhanh chóng tới người dân và tạo sự tin tưởng của người dân với thông tin của Chính phủ và cơ quan thuộc Chính phủ.

Bài báo “3 người Việt Nam đầu tiên nhiễm virus corona” (Thu Hằng 2020)(2) là một ví dụ điển hình về việc Việt Nam công khai có ca nhiễm bệnh đầu tiên ngay từ những ngày đầu. Bài báo ghi rõ: “Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên báo cáo, tính đến 15h20 hôm nay, theo kết quả của Viện Vệ sinh dịch tễ TƯ, đã phát hiện 3 người Việt Nam nhiễm Virus Corona”.

Ứng phó của Chính phủ và cơ quan thuộc Chính phủ. Trong số 685 bài báo chọn lọc ngẫu nhiên có 317 bài về phản ứng của xã hội về Covid-19. Trong đó, có 124 bài (chiếm 59,9% ) thể hiện sự tích cực của báo chí trong việc đưa tin liên quan đến sự ứng phó của Chính phủ và cơ quan thuộc Chính phủ.

Các bài báo đưa tin về chỉ đạo, chính sách, quan điểm của Chính phủ, chủ yếu bàn đến các vấn đề sau:

Thứ nhất, các văn bản và phát ngôn chỉ đạo, các quyết định, chính sách của Chính phủ hoặc Thủ tướng Chính phủ đối với việc phòng chống dịch bệnh Covid-19. Cụ thể, công bố dịch, cách ly và các khuyến cáo đối với người dân, bộ ngành để phòng chống dịch hiệu quả.

Ngoài ra, các văn bản và phát ngôn chỉ đạo của Chính phủ hoặc Thủ tướng Chính phủ về việc khen thưởng những cá nhân tập thể có thành tích xuất sắc, là tấm gương trường hợp điển hình phòng chống Covid-19 cũng như những văn bản, phát ngôn chỉ đạo xử lý cá nhân, tập thể có sai phạm trong dịch bệnh Covid-19.

Ví dụ: bài báo “Thủ tướng công bố dịch nCoV” (Viết Tuân 2020)(3) đưa thông tin: “Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc công bố dịch viêm đường hô hấp cấp do chủng mới của Virus Corona (nCoV) tại Việt Nam, chiều 1/2.” Ngoài ra, còn một số bài báo như: “Phó thủ tướng Vũ Đức Đam: “Việt Nam đã kiểm soát được dịch”(4) (Lan Anh, Thùy Dương 2020) hay “Thủ tướng kêu gọi không kỳ thị người nhiễm nCoV” (5) (Viết Tuân 2020).

Thứ hai, các biện pháp ứng phó, các quy định cụ thể của các bộ ngành liên quan đối với dịch bệnh như các cơ quan bộ ngành ở cấp Trung ương gồm: Bộ Y tế, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Công An; ở cấp địa phương gồm: Sở Y tế, Sở Giáo dục và Đào tạo... Đặc biệt, trong đó có các khuyến cáo y tế và biện pháp chống dịch của Bộ Y tế cũng như các chính sách thúc đẩy công tác truyền thông phòng chống dịch bệnh Covid-19 của Bộ Y tế và Bộ Thông tin và Truyền thông.

Ví dụ: “Bộ Y tế khuyến cáo người dân không cần tích trữ lương thực”(6) (Thúy Hạnh, Nguyễn Liên 2020). “Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất cho học sinh 3 tỉnh nghỉ học”(7) (Dương Tâm 2020). “Một số đối tượng phản động xuyên tạc về dịch Virus Corona ở Việt Nam” (T. Nam 2020)(8)

Thứ ba, các biện pháp ứng phó của các tỉnh thành địa phương có dịch hoặc có người nhiễm bệnh. Cụ thể bao gồm Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Đà Nẵng, Thanh Hoá... Chủ yếu liên quan đến việc khoanh vùng, cách ly những người nhiễm bệnh hoặc nghi nhiễm bệnh. Ví dụ bài “Chủ tịch Hà Nội: “Có lây nhiễm chéo Covid-19 trong bệnh viện Bạch Mai’(9) (Xuân Long 2020).

Trong phát biểu của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, Trưởng Ban Chỉ đạo quốc gia phòng chống dịch Covid-19 (CDC) tại cuộc họp giao ban báo chí trực tuyến về công tác tuyên truyền phòng, chống dịch vào ngày 10/4/2020 đã được đăng tải rộng khắp trên các báo từ Trung ương và địa phương, nhấn mạnh báo chí góp một phần rất quan trọng trong công tác phòng, chống dịch Covid-19, bởi chưa bao giờ thông tin về tình hình dịch bệnh đầy đủ, minh bạch, đồng loạt như lần này. Bên cạnh việc đưa tin, báo chí còn có nhiều bài phân tích sâu sắc, nhiều phóng sự đi vào lòng người.

Hầu hết các tin bài trên báo đều đánh giá cao sự chủ động, quyết liệt và hiệu quả trong công tác chỉ đạo của Đảng và Chính phủ triển khai đồng bộ các giải pháp phòng chống dịch; phản ánh khách quan sự chủ động, hiệu quả trong triển khai các biện pháp phòng chống dịch Covid-19 của Bộ Y tế và các cơ quan có trách nhiệm.

Qua đó, khích lệ được toàn thể cán bộ, chiến sĩ bộ đội, công an và nhân dân đồng lòng, quyết tâm và trách nhiệm trong triển khai nhiệm vụ; tin tưởng vào công tác chỉ đạo và triển khai phòng chống dịch của các cấp chính quyền. Qua các kênh thông tin báo chí, nhân dân cả nước hiểu đầy đủ, đúng các chính sách của chính phủ để chia sẻ, chung tay cùng trong công tác phòng chống dịch.

Trong bài báo nhan đề “Cách Việt Nam nỗ lực để giữ không có ca tử vong do Virus Corona chủng mới(10) ” trên trang điện tử CNN, tác giả Nectar Gan đã ca ngợi những nỗ lực của lãnh đạo Việt Nam và toàn thể người dân Việt Nam trong cuộc phòng chống thành công dịch bệnh.

Trong đó, tác giả đã nhấn mạnh vai trò của hệ thống truyền thông Việt Nam đã rất hiệu quả trong việc tuyên truyền giải thích cho người dân. Bên cạnh hệ thông báo chí truyền thống, các loa đài phát thanh phường, xã, các tấm pano, biểu ngữ trên đường phố, các mạng xã hội ở Việt Nam đã đều tích cực truyền thông cho người dân nhằm nâng cao nhận thức phòng chống dịch bệnh lây lan nguy hiểm này.

Cần phải nói rằng, sự hoạt động tích cực và hiệu quả của báo chí trên cả nước trong mùa dịch bệnh có được là do công tác cung cấp và định hướng thông tin chính xác và kịp thời của các cơ quan trách nhiệm như CDC Việt Nam, Bộ Y tế, các cấp, các ngành từ Trung ương xuống tới các địa phương.

Đây chính là hoạt động truyền thông chính phủ với mục đích nhằm truyền đạt và chia sẻ thông tin, giải thích các quyết định và hành động của chính phủ, thúc đẩy tính hợp pháp, bảo vệ các giá trị được công nhận của xã hội. Trong mùa dịch Covid-19, truyền thông chính phủ đã thông qua các cơ quan báo chí lan tỏa thông tin chính thống và tạo luồng dư luận tích cực, giúp toàn dân vững tin để cùng chung tay chống dịch./.

___________________

Bài đăng trên tạp chí điện tử Người làm báo ngày 29.6.2020

(1) Đức Huy (2020), “Bộ TT&TT tích cực hỗ trợ báo chí trong mùa dịch Covid-19”, Cổng thông tin điện tử Bộ Thông tin và Truyền thông, 10/4. Truy cập ngày 9/6/2020 tại https://www.mic.gov.vn/Pages/TinTuc/141181/Bo-TT-TT-tich-cuc-ho-trobao-chi-trong-mua-dich-Covid-19.html
(2) Thu Hằng (2020), 3 người Việt Nam đầu tiên nhiễm virus corona, Vietnamet, 30/1. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/3-nguoi-viet-nam-dau-tien-nhiem-virus-corona-612482.html
(3) Viết Tuân (2020), “Thủ tướng công bố dịch nCoV”, VnExpress 1/2. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vnexpress.net/dich-viem-phoi-corona/thu-tuong-cong-bo-dich-ncov-4048912.html
(4) Lan Anh, Thùy Dương (2020), “Phó thủ tướng Vũ Đức Đam: ‘Việt Nam đã kiểm soát được dịch”, Tuổi Trẻ 25/2. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://tuoitre.vn/pho-thu-tuong-vu-duc-dam-viet-nam-da-kiem-soat-duoc-dich20200225092847338.htm
(5) Viết Tuân (2020), “Thủ tưởng kêu gọi không kỳ thị người nhiễm nCoV”, VnExpress 16/3. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vnexpress.net/thoi-su/thu-tuong-keu-goi-khong-ky-thi-nguoi-nhiem-ncov-4070241.html
(6) Thúy Hạnh, Nguyễn Liên (2020), “Bộ Y tế khuyến cáo người dân không cần tích trữ lương thực”, Vietnamnet 5/2. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vietnamnet.vn/vn/suc-khoe/suc-khoe-24h/bo-y-te-hop-bao-thong-tin-ve-dich-benh-dovirus-corona-614035.html
(7) Dương Tâm (2020), “Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất cho học sinh 3 tỉnh nghỉ học”, VnExpress 1 /2. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vnexpress.net/dich-viem-phoi-corona/bo-giao-duc-va-dao-tao-de-xuat-cho-hoc-sinh-3-tinh-nghi-hoc4048964.html
(8) T. Nam (2020), “Một số đối tượng phản động xuyên tạc về dịch virus corona ở Việt Nam”, Vietnamnet 29/1. Truy cập ngày 30/5/2020 tại https://vietnamnet.vn/vn/thoi-su/mot-so-doi-tuong-phan-dong-xuyen-tac-ve-dich-virus-corona-o-vietnam-612274.html
(9) Xuân Long (2020), “Chủ tịch Hà Nội: “Có lây nhiễm chéo COVID-19 trong bệnh viện Bạch Mai””, Tuổi trẻ 28/3. Truy cập ngày 1/6/2020 tại https://tuoitre.vn/chu-tich-ha-noi-co-lay-nhiem-cheo-covid-19-trong-benh-vien-bach-mai20200328092827797.htm
(10) Nectar Gan, (2020), “How Vietnam managed to keep its coronavirus death toll at zero”, CNN 30/5. Truy cập ngày 5/6/2020 tại https://edition.cnn.com/2020/05/29/asia/coronavirus-vietnam-intl-hnk/index.html.

PGS,TS Đinh Thị Thúy Hằng - TS Nguyễn Thị Minh Hiền