Nhà giáo, Đại tướng Võ Nguyên Giáp

Chúng tôi ghi theo sách của Trung tướng Phạm Hồng Cư. Theo tác giả, bà Đặng Bích Hà (phu nhân của Đại tướng) có nói với tác giả là: Đại tướng mang tuổi Hợi - Tân Hợi. Như vậy là ông sinh năm 1911.

Ngay từ ngày còn nhỏ ở quê nhà, ông đã nổi tiếng là người thông minh, dĩnh ngộ. Võ Nguyên Giáp có người anh là Toại, thông minh rất mực. Anh học chữ Hán giỏi như thần đồng làm cho cha mẹ hoảng sợ, đến mức phải bắt uống mực tàu cho tối dạ bớt đi. Sau anh Toại bị ốm rồi mất. Có lẽ Võ Nguyên Giáp cũng giống như anh chị mình đã được hưởng gen di truyền thông minh từ cha mẹ. Còn nhỏ Võ Nguyên Giáp theo học chữ Hán. Sau mới học chữ quốc ngữ. Học xong lớp ba trường huyện ở Lệ Thuỷ, ông lên tỉnh để vào trường tiểu học. Ông học giỏi. Chương trình tiểu học, học trong 3 năm, ông chỉ học có 2 năm đã xin thi, và đã đỗ đầu hàng tỉnh. Ngay sau đó, ông vào Huế để học trung học.

Giáo sư, nhà giáo Nhân dân Nguyễn Thúc Hào, trong đặc san kỷ niệm Quốc học Huế 95 năm (1896 - 1991) kể: Tại kỳ thi vào Quốc học Huế năm 1925, Võ Nguyên Giáp đỗ thứ nhì, sau ông. Còn Nguyễn Chí Diểu, đỗ loại khá. Nhưng khi vào học, xếp hạng hàng tháng, Võ Nguyên Giáp luôn đứng đầu bảng. Còn Nguyễn Thúc Hào chỉ đứng thứ hai.

Tháng 6.1925 thực dân Pháp bắt cóc cụ Phan Bội Châu ở Thượng Hải (Trung Quốc) đưa về Hà Nội. Tháng 11 cùng năm, Toà đại hình Pháp xử tù cụ. Một phong trào đấu tranh đòi trả tự do cho cụ Phan bùng lên trong cả nước, đặc biệt tại Kinh đô Huế. Học sinh trường Quốc học Huế đã nhiệt liệt hưởng ứng phong trào này. Chính Nguyễn Chí Diểu (sau này là người lãnh đạo tổ chức cộng sản ở miền Trung) và Võ Nguyên Giáp cùng Nguyễn Khoa Văn (sau này là nhà hoạt động chính trị xuất sắc, nhà văn, nhà báo của Đảng Cộng sản - thân phụ đồng chí Nguyễn Khoa Điềm) đã đứng ra tổ chức lấy chữ ký gửi toàn quyền Đông Dương Varen, đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu.

Nhân sự việc này, Giám đốc trường Quốc học Huế đã đuổi một số học sinh của trường. Võ Nguyên Giáp viết ngay một bài báo bằng tiếng Pháp: "Đả đảo tên tiểu bạo chúa trường Quốc học" gửi đăng báo L’ Annau ở Sài Gòn. Lúc ấy, luật sư Phan Văn Trường đang làm chủ bút tờ báo này đã phải thốt lên: "Một cây bút mới xuất hiện lần đầu ở bản xứ này, mà có giọng văn sắc sảo như giọng văn Nguyễn ái Quốc bên Pari".

Xin trở lại sự việc một chút. Ngay từ khi mới vào trường Quốc học Huế, Võ Nguyên Giáp đã được Nguyễn Khoa Văn, Nguyễn Chí Diểu, trao cho cuốn "Bản án chế độ thực dân" của Nguyễn Ai Quốc và các số báo Le Paria, Việt Nam hồn, cùng nhiều tài liệu bí mật khác.

Khi Ban Giám đốc trường Quốc học Huế nghi Nguyễn Chí Diểu tham gia tổ chức chính trị bí mật chống lại chính quyền, chúng đã dựng chuyện để đuổi anh. Ngay lập tức Võ Nguyên Giáp đã bàn với Nguyễn Khoa Văn, phát động toàn trường Quốc học bãi khoá, chống lại hành động đàn áp học sinh của lãnh đạo nhà trường. Cuộc bãi khoá đã lan nhanh sang các trường học khác của Huế. Mạnh nhất là ở trường Đồng Khánh của nữ sinh Huế. Ngay sau đó, 37 học sinh trường Quốc học bị đuổi học. Đứng đầu danh sách là: Nguyễn Chí Diểu, Võ Nguyên Giáp, Nguyễn Khoa Văn, Phan Bôi...

Rời Quốc học Huế, Võ Nguyên Giáp bắt đầu con đường tự học và tham gia viết báo Tiếng Dân do cụ Huỳnh Thúc Kháng làm chủ bút và Đào Duy Anh làm thư ký toà soạn. Sau hàng loạt bài báo dưới bút danh Vân Đình, Hải Thanh, ông trở thành nhà báo nổi tiếng. Và lúc này, cũng là lúc ông dấn thân vào con đường cách mạng. Chính Nguyễn Chí Diểu đã giới thiệu Võ Nguyên Giáp vào Tân Việt Cách mạng Đảng. Đây là một tổ chức cách mạng, yêu nước ở miền Trung. Lúc này Nguyễn Chí Diểu đã là uỷ viên Kỳ bộ Trung kỳ của Tân Việt cách mạng Đảng. Sau, tổ chức này lột xác thành Đông Dương Cộng sản Liên đoàn, là một trong ba tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam sau này. Khi chuyển thành Đông Dương Cộng sản Liên đoàn, Võ Nguyên Giáp là người được giao soạn thảo điều lệ. Ông đã tham khảo điều lệ Quốc tế cộng sản để soạn thảo.

Năm 1928, Võ Nguyên Giáp được giao trọng trách: Uỷ viên Trung ương dự bị, phụ trách tuyên huấn và giao thông liên lạc. Với cương vị này, ông được Tổng bộ giao nhiệm vụ ra Vinh, Hà Nội và sau đó vào Sài Gòn, để phổ biến đường lối "Khối liên hiệp quốc dân" nhằm vận động các kỳ bộ chuyển sang hàng ngũ cộng sản.

Mật thám dò ra những hoạt động bí mật của Võ Nguyên Giáp, chúng bắt ông giam tại nhà lao Thừa Phủ, Huế. Vào tù, Võ Nguyên Giáp đã gặp Đặng Thai Mai, Nguyễn Thị Quang Thái (em ruột chị Nguyễn Thị Minh Khai - sau này Quang Thái là vợ ông). Và, gặp cả em trai mình là Võ Thuần Nho.

Năm 1931, do Chính phủ Bình Dân lên cầm quyền tại Pháp, một số tù chính trị bên Đông Dương được tha. Võ Nguyên Giáp ra tù. Ông đến gặp cụ Huỳnh để tiếp tục viết báo Tiếng Dân. Nhưng vừa gặp cụ Huỳnh hôm trước, hôm sau, viên Công sứ Huế là Labbe đã ra lệnh đuổi, không cho ông ở Huế thêm lấy một ngày. Võ Nguyên Giáp lánh tạm về quê, rồi ra Vinh, gặp Đặng Thai Mai. Hai người kết bạn vong niên. Vì Đặng Thai Mai hơn ông những 10 tuổi. Hai ông ra Hà Nội để tiếp tục hoạt động cách mạng.

Tại Hà Nội, Võ Nguyên Giáp vào học khoa Kinh tế Trường đại học Luật. Và, cùng Đặng Thai Mai vào dạy trường tư thục Thăng Long. Trường đặt tại phố Hàng Cót, do thầy giáo Phạm Hữu Ninh làm Hiệu trưởng, cùng với các đồng nghiệp như Phan Thanh, Hoàng Minh Giám, Đặng Thai Mai...

Với bầu nhiệt huyết của chí trai đang làm cách mạng, thầy giáo Võ Nguyên Giáp qua các môn lịch sử, quốc văn, đã  truyền cho học sinh lòng yêu nước, thương nòi. Khơi dậy ở họ lòng nhiệt tình. Chỉ cho họ lẽ sống ở đời. Tuổi trẻ sống phải có trách nhiệm với chính mình, với quê hương, với đất nước, với dân tộc.

Thầy giáo Võ Nguyên Giáp, là người đọc nhiều, biết rộng, kiến thức uyên thâm nên được học sinh rất quý trọng. Cái sức đọc và văn hoá đọc ở thầy Giáp đã được cụ Phan Bội Châu vun xới từ khi ông còn ở trường Quốc học Huế. Năm cụ Phan Bội Châu bị thực dân Pháp bắt an trí tại Huế, Võ Nguyên Giáp thường cùng bạn bè đồng học, xuống bến Ngự thăm cụ, hầu chuyện và noi gương cụ. Trong tủ sách  quý của cụ Phan, có mấy bộ sách cổ kim. Thấy Võ Nguyên Giáp ham đọc, ham hiểu biết, Cụ Phan đã cảm khái mà rằng: Khi nào tôi mất, tủ sách này sẽ để lại cho cậu Giáp. Theo gương cụ, thầy giáo Võ Nguyên Giáp đã đọc thơ và bình giảng cho học sinh của mình nghe những dòng thơ đầy nhiệt huyết của nhà chí sỹ cách mạng Phan Bội Châu:

"Thưa các cô, các cậu lại các anh

Trời đã mới, người càng nên đổi mới...

Mở mắt thấy rõ ràng tân vận hội

Ghé vai vào xốc vác cựu giang sơn!..."

Năm 1934, nhằm chống lại nền giáo dục ngu dân của thực dân Pháp, nhóm các thầy giáo yêu nước, tâm huyết với nghề, với thế hệ trẻ, đã bí mật thành lập "Hội mở mang nền giáo dục tư thục". Hội đã mở trường tư thục Thăng Long, dạy đến cấp tú tài, do nhà giáo Hoàng Minh Giám làm Hiệu trưởng. Trường đặt tạo Ngõ Trạm - khoá học đầu tiên khai giảng vào tháng 9.1935.

Với nhà trường Thăng Long tư thục mới mở này, nhà giáo Võ Nguyên Giáp đã cùng đồng nghiệp của mình, muốn nối tiếp truyền thống trường Đông Kinh nghĩa thục của cụ cử Lương Văn Can - một nhà giáo có lòng yêu nước nồng nàn, gắng công đưa lớp trẻ nước nhà đến bờ bến mới. Chính trong thời gian này, thầy giáo Giáp không chỉ lên lớp dạy học, mà còn tham gia viết báo một cách tích cực. Một loạt các bài báo về nông thôn và nông dân Việt Nam trong nỗi thống khổ vì bị áp bức bóc lột đã được đăng trên các báo. Sau được tập hợp lại nhuận sắc thành sách, in chung với các bài viết của nhà cách mạng Trường Chinh (sau là Tổng Bí thư của Đảng). Cuốn sách mang tên Vấn đề dân cày dưới hai bút danh Qua Ninh và Vân Đình.

Đại hội báo giới Bắc Kỳ lần thứ nhất họp ngày 24.4.1973. Nhà giáo, nhà báo Võ Nguyên Giáp được bầu làm Chủ tịch Báo giới Bắc Kỳ. Về sự kiện này, gần đây Hội nhà báo Việt Nam đã trao tặng Đại tướng Huy chương vì sự nghiệp báo chí Việt Nam.

Sau đó ít lâu, nhà giáo Võ Nguyên Giáp được nhà cách mạng Hoàng Văn Thụ thay mặt đoàn thể, cử ra nước ngoài gặp "thượng cấp", cùng đi với ông có một nhà hoạt động cách mạng khác đó là Phạm Văn Đồng. Được gặp lãnh tụ Nguyễn ái Quốc tại trường chính trị đặc biệt ở Quảng Châu (Trung Quốc). Cả hai ông sau này đều trở thành học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh và là những nhà lãnh đạo quân sự, chính trị, ngoại giao kiệt xuất của Đảng và Nhà nước ta.

Khi trở về Tổ quốc, ông không có cơ hội để lại đứng trên bục giảng của nhà trường nữa. Lãnh tụ Nguyễn ái Quốc, người thầy của cách mạng Việt Nam đã trao cho ông một trọng trách mới, trên mặt trận mới: Mặt trận quân sự. Ông là vị tướng đầu tiên được chính Chủ tịch Hồ Chí Minh tấn phong: Đại tướng Tổng tư lệnh của Quân đội Việt Nam anh hùng.

Nhưng dù trên mặt trận nào, văn hay võ, ở ông luôn  toả sáng một nhân cách lớn. Một nhà nhân văn. Không phải ngẫu nhiên mà Chủ tịch Hồ Chí Minh gọi ông là "chú Văn" còn những tướng lĩnh, sỹ quan, chiến sỹ của ông lại gọi ông là "anh Cả" - người anh Cả của Quân đội nhân dân Việt Nam. ở ông, chúng ta thấy đó là Vị nhân tướng.

Hình ảnh ông ngồi đệm đàn Piano cho chiến sỹ - nghệ sỹ Tường Vi hát bài ca ngợi Bế Văn Đàn một chiến sỹ quả cảm của mình mãi mãi là hình ảnh đẹp của một nhân cách, nhân tướng, nhân văn.

Thời gian nhà giáo Võ Nguyên Giáp đứng trên bục giảng không dài nhưng ông đã để lại một dấu ấn khá sâu đậm trong giáo giới, trong môn sinh Thăng Long, Đất Việt.

Hiện nay, Nhà giáo, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng giáo sư, Nhà giáo Nhân dân-Anh hùng lao động, nhà hoạt động lão thành cách mạng Trần Văn Giàu là đồng Chủ tịch danh sự Hội cựu Giáo chức Việt Nam./.