Vai trò của những bài báo “người tốt, việc tốt” trong thực hiện chức năng tư tưởng của báo chí

Tư tưởng là một trong năm chức năng cơ bản quan trọng của hoạt động báo chí (bên cạnh chức năng thông tin giao tiếp xã hội, chức năng khai sáng giải trí, chức năng quản lý, giám sát và phản biện xã hội, chức năng kinh tế - dịch vụ)⁽¹⁾. Theo tác giả Nguyễn Văn Dững, chức năng tư tưởng của báo chí là khả năng báo chí tham gia vào quá trình tuyên truyền, quảng bá hệ tư tưởng, làm cho hệ tư tưởng này có thể lan truyền rộng rãi và chiếm ưu thế trong đời sống tinh thần của nhân dân. Tư tưởng là hệ thống quan điểm, suy nghĩ chung của con người đối với hiện thực khách quan, về cuộc sống xã hội nói chung. Tư tưởng gắn liền với một giai cấp, một chính đảng chính trị, thể hiện một cách tự giác về lợi ích của giai cấp mình, gọi là hệ tư tưởng giai cấp mà tổ chức đỉnh cao của nó là chính đảng⁽²⁾.

Tác giả Tạ Ngọc Tấn trong cuốn “Truyền thông đại chúng” đã chỉ ra rằng: “Công tác tư tưởng là hoạt động tác động vào ý thức của con người nhằm hình thành và củng cố hệ tư tưởng chính trị lãnh đạo xã hội”⁽³⁾. Như vậy, chức năng tư tưởng của báo chí gắn liền với việc thiết lập, củng cố và duy trì hệ giá trị xã hội tốt đẹp trong công chúng, gắn liền với tư tưởng chính trị của giai cấp, của chính đảng.

Thêm vào đó, công tác tư tưởng, lý luận, báo chí phải góp phần tích cực thực hiện có hiệu quả cuộc vận động xây dựng, đổi mới và chỉnh đốn Đảng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, các tổ chức đảng ngày càng trong sạch, vững mạnh,… từng bước đẩy lùi tham nhũng, lãng phí, khắc phục một bước quan trọng tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên.

Để đạt được điều đó, Nghị quyết số 16-NQ/TW ngày 1.8.2007 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về “Công tác tư tưởng, lý luận và báo chí trước yêu cầu mới” nhấn mạnh: “Công tác tư tưởng của Đảng là công tác đối với con người, một nhiệm vụ khó khăn, phức tạp, đòi hỏi phải nắm vững những quy luật riêng của tư tưởng, có thái độ, phương pháp khoa học, phù hợp, kết hợp chặt chẽ giữa yêu cầu định hướng tư tưởng với sự tự nguyện, giữa lý trí và tình cảm, giữa lời nói và việc làm, giữa “xây” và “chống”, lấy “xây” làm chính, lấy tích cực đẩy lùi tiêu cực”⁽⁴⁾.  

Như vậy, việc phơi bày ra ánh sáng những tiêu cực của xã hội, đặc biệt là những khuyết điểm, sai phạm mang tính hệ thống, tồn tại trong các cơ quan nhà nước không chỉ là vai trò mà còn là trách nhiệm xã hội của báo chí. Tuy nhiên, việc quá xem trọng những thông tin mang tính phê phán, chỉ nhìn thấy những mảng màu tối mà thiếu đi những gam màu tươi sáng, sẽ là một khiếm khuyết lớn đối với người làm báo. Bởi lẽ, “xây” là nền tảng cho việc “chống”; tích cực là cơ sở để đẩy lùi tiêu cực. Chức năng tư tưởng đòi hỏi hoạt động báo chí phải làm tốt cả hai mặt trong đó phải chú trọng đến quá trình “xây”, hay nói cách khác là phải làm tốt vai trò lan toả những giá trị tích cực đến với cộng đồng thông qua những tấm gương điển hình để từ đó hình thành nên những hình mẫu và chuẩn mực xã hội, làm cơ sở, nền tảng cho việc cải tạo xã hội cũng như “chống” và đẩy lùi những tiêu cực. Tác giả Tạ Ngọc Tấn khi viết về chức năng tư tưởng đã nhấn mạnh đến khả năng lan tỏa mạnh mẽ các giá trị tích cực của truyền thông đại chúng: “Các phương tiện truyền thông đại chúng là công cụ duy nhất có thể tác động đồng thời, nhanh chóng đến từng thành viên xã hội, liên kết các thành viên xã hội thông qua việc truyền tải các giá trị văn hóa tích cực⁽⁵⁾.

Có thể thấy, những bài viết gương người tốt việc tốt đóng vai trò tạo dựng các giá trị cốt lõi trong việc thực hiện chức năng tư tưởng của truyền thông đại chúng nói chung và báo chí nói tiêng. Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất đề cao vai trò của việc lan tỏa gương người tốt việc tốt. Ngày 07.6.1968, trong bài báo “Ý kiến về việc làm và xuất bản loại sách người tốt, việc tốt”, Chủ tịch Hồ Chí Minh trao đổi với cán bộ ban Tuyên huấn Trung ương Đảng và nhắc lại truyền thống dân tộc ta: “Nhân dân ta rất anh hùng, ra ngõ gặp anh hùng. Điều đó rất đúng. Có thể nói trong mỗi nhà đều có anh hùng, như thế ra ngõ mới gặp anh hùng chứ”⁽⁶⁾.

Trước đó, ngay từ ngày hòa bình lập lại ở miền Bắc (năm 1954), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ đạo các cơ quan báo chí mở chuyên mục “Người mới, việc mới”. Đến khoảng giữa năm 1968, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu tập hợp lại những bài báo, xác minh thêm và biên tập rồi cho xuất bản thành sách để mọi người cùng học tập, noi theo. Đa số các bài báo đã được các Nxb lựa chọn, in thành sách như:  “Vì nước vì dân” của Nxb Quân đội Nhân dân; “Thế hệ anh hùng” của Nxb Thanh Niên; “Dũng cảm, đảm đang” của Nxb Phụ nữ; “Việc nhỏ nghĩa lớn” của Nxb Kim Đồng; “Hậu phương thi đua với tiền phương” của Nxb Phổ Thông... Riêng tập sách “Việc nhỏ nghĩa lớn” của Nxb Kim Đồng đã được in tới 15 tập⁽⁷⁾.   

Trong những năm qua, phong trào thi đua yêu nước, gương người tốt, việc tốt ở mọi lứa tuổi, nghề nghiệp, hoàn cảnh... được thể hiện rất đa dạng, sinh động, nhiều màu sắc, có tính lan tỏa trên báo chí và các phương tiện truyền thông đại chúng. Điều này, một lần nữa minh chứng cho nhận định của Hồ Chủ tịch: Người tốt, việc tốt có rất nhiều, ở đâu cũng có, ngành nghề nào cũng có, lứa tuổi nào cũng có và họ không nhất thiết phải là những người làm nên sự tích oanh liệt được Đảng, Nhà nước tuyên dương. Và Người luôn căn dặn mỗi chúng ta: “Trong chủ nghĩa xã hội của chúng ta bất kỳ làm việc gì, nghề gì mà Đảng và Chính phủ giao cho đều làm tròn và làm vượt mức, làm xuất sắc đều là anh hùng”⁽⁸⁾.

Việc biểu dương, nêu gương kịp thời trên các phương tiện thông tin đại chúng có tác dụng to lớn trong việc động viên cá nhân, tập thể điển hình tiên tiến, bồi đắp niềm tin, lý tưởng, định hướng xã hội và mọi người tới cái tốt, cái đẹp, cái thiện, khuyến khích phần cao đẹp trong xã hội và trong mỗi con người. Mặt khác, báo chí qua những bài viết gương người tốt việc tốt góp phần củng cố và xây dựng hệ tư tưởng của giai cấp, đó là dân chủ, yêu nước, vì con người và giải phóng con người, sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân cho lợi ích chung của tập thể, của cộng đồng, xã hội. Thông qua việc biểu dương gương người tốt việc tốt, báo chí góp phần cổ vũ, thúc đẩy và nuôi dưỡng phong trào thi đua trong cả nước, làm lành mạnh xã hội, giữ gìn và bảo vệ các truyền thống tốt đẹp của dân tộc trong bối cảnh mới có nhiều phức tạp và biến động hiện nay.

Hiện nay, hầu hết các báo đều có chuyên trang, chuyên mục viết về “người tốt, việc tốt”; đặc biệt còn có những cuộc thi viết về đề tài này như cuộc thi “Những tấm gương bình dị mà cao quý” do Báo Quân đội nhân dân phối hợp tổ chức. Đây là hoạt động nằm trong cuộc vận động làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Thông qua những hoạt động đó, báo chí liên tục thổi những luồng gió mới vào nhận thức của công chúng, giáo dục công chúng đặc biệt là  người cán bộ, đảng viên.

Mặt khác, nhìn nhận ở khía cạnh cơ chế tác động của báo chí đối với xã hội, những bài viết gương người tốt việc tốt góp tạo dựng nên một kho tri thức lịch sử văn hoá của công chúng với những hệ giá trị tốt đẹp, vì cộng đồng và vì xã hội. Trên cơ sở đó, hệ thống các quan điểm về tính nhân văn, lòng nhân ái, sự bao dung, hướng về lợi ích chung,… được hình thành một cách từ từ và bền vững trong lòng công chúng xã hội. Hay nói cách khác, báo chí là phương tiện phát hiện những hình mẫu xã hội để công chúng học theo, tác động và tạo lập nên thế giới quan, nhân sinh quan của công chúng; thông qua đó hình thành nên những hành vi xã hội có tính lây lan, tạo ra sự đồng thuận xã hội trong việc nhân lên những giá trị tốt đẹp.

Ở một cấp độ cao hơn, tác giả Tạ Ngọc Tấn cho rằng: “mục đích đặt ra cho việc thực hiện chức năng tư tưởng là tạo lập trong nhân dân một thế giới quan, nhân sinh quan đúng đắn toàn diện, hình thành ở họ một tình cảm cách mạng thường xuyên và sâu sắc, ý thức tự giác cách mạng cao đối với chế độ, đất nước, dân tộc”⁽⁹⁾. Vì thế, nó cũng đóng một vai trò to lớn trong việc thực hiện nhiệm vụ trọng tâm mà Đại hội XIII của Đảng đã chỉ ra, đó là “khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc; phát huy giá trị văn hoá, sức mạnh con người Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập quốc tế…”⁽¹⁰⁾.

Nội dung của những bài viết gương người tốt việc tốt không yêu cầu người viết phải quá công phu tìm kiếm sự thật như những bài điều tra, cũng không yêu cầu phải ráp nối thông tin để phân tích bình luận sự kiện vấn đề như những bài viết chính luận. Nhưng cũng không dễ dàng để tạo nên một bài viết gương người tốt việc tốt hay, để lại ấn tượng trong lòng độc giả. Có hai điểm cần đặc biệt chú ý đối với những người viết gương người tốt việc tốt:

Thứ nhất là tôn trọng nguyên tắc khách quan, chân thật, không “bôi đen”, cũng như “tô hồng” đối tượng phản ánh, nhất là đối với những giá trị tốt đẹp cho cộng đồng thường dễ bị thổi phồng. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “nêu cái hay, cái tốt, thì phải có chừng mực, chớ phóng đại, có thế nào nói thế ấy. Bộ đội và nhân dân ta cũng đủ nhiều cái hay để nêu lên, không cần phải bịa đặt ra”⁽¹¹⁾. Đồng thời, Bác Hồ nhắc nhở mỗi cán bộ, đảng viên phải biết khơi dậy tinh thần tương thân tương ái, thương người như thể thương thân, độ lượng, vị tha giúp đỡ nhau cùng tiến bộ.

Thứ hai là cần chú ý đến những chi tiết, hoàn cảnh nổi bật, tránh sự giống nhau, nhạt nhoà giữa các nhân vật. Tác giả Trần Dzĩ Hạ trong cuốn “Thuật làm báo” nêu quan điểm: “Nếu viết về người tốt, việc tốt mà không nắm được hoàn cảnh công tác cũng như đối tượng công tác của họ mà chỉ dùng những từ hoa mỹ ca ngợi họ cũng như những thành tích chung chung của họ thì bài viết chẳng khác gì một bản báo cáo thành tích hay một bản kê khai lý lịch chi tiết”⁽¹²⁾. Như vậy, có thể thấy để có được một bài viết gương người tốt, việc tốt hay không phải dễ dàng. Không được ca ngợi một cách thái quá nhưng cũng không thể tầm thường hoá nhân vật, thiếu đi sự riêng biệt, ấn tượng trong lòng độc giả.

“Đảng Cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động và của dân tộc” ⁽¹³⁾. Có thể nói, tính tiên phong là bản chất của Đảng Cộng sản. Chính vì thế, mỗi người cán bộ, đảng viên luôn cần trau dồi và nâng cao tính tiên phong, gương mẫu. Nghị quyết Đại hội XIII nêu rõ nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu trong nhiệm kỳ Đại hội là “tiếp  tục đẩy mạnh, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hệ thống chính trị toàn diện, trong sạch, vững mạnh… Tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, “lợi ích nhóm”, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Xây dựng đội ngũ đảng viên và cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, người đứng đầu đầy đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, ngang tầm nhiệm vụ. Củng cố lòng tin, sự gắn bó của nhân dân với Đảng, Nhà nước, chế độ xã hội chủ nghĩa” ⁽¹⁴⁾.

Những bài viết gương người tốt, việc tốt trên báo chí bên cạnh vai trò lan toả những hành động tốt đối với cộng đồng xã hội còn tạo ra những tấm gương chân thực để những người cán bộ, đảng viên tự soi lại bản thân mình, khơi dậy ý thức tự giác và trở thành nguồn động lực phấn đấu ở mỗi người cán bộ đảng viên. Qua đó, những bài viết gương người tốt, việc tốt đóng một vai trò quan trọng trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng, thực hiện thành công nhiệm vụ trọng tâm Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng. Ở khía cạnh tác động xã hội, các bài viết gương người tốt, việc tốt trên báo chí đã góp một phần to lớn vào việc thực hiện chức năng tư tưởng của báo chí, đó là hun đúc lòng nhân ái, tính tự giác, tiên phong, sẵn sàng hy sinh lợi ích của bản thân để có được những lợi ích lớn lao hơn của cộng đồng và rộng lớn hơn là của cả giai cấp, dân tộc./.

________________________________________________

(1) , (2) Nguyễn Văn Dững (2013), Cơ sở lý luận báo chí, Nxb. Lao Động, tr.125, 117.

(3), (5), (9), Tạ Ngọc Tấn (2001), Truyền thông đại chúng, Nxb. Chính trị quốc gia, tr.32, 34.

(4) Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X, Nghị quyết số 16-NQ/TW ngày 1.8.2007

(6) Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, T.15, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, tr.662.

(7) Hữu Giới (2020), Hồ Chủ tịch với các bài báo về tấm gương người tốt, việc tốt, truy cập ngày 25.3.2020.

(8) Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, T.6, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, tr.228.

(10), (14) Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

(11) Hồ Chí Minh (2002), Toàn tập, T.7, Nxb. CTQG,  tr.118.

(12) Trần Dzĩ Hạ (2014), Thuật làm báo, Nxb. Thông tin và truyền thông, tr. 62.

(13) Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng thông qua, Điều lệ Đảng Cộng sản Việt Nam.