Truyền thông sáng tạo trong bối cảnh chuyển đổi số

Tư duy luôn đổi mới và sáng tạo

TTXVN là cơ quan báo chí luôn đi đầu về đổi mới và sáng tạo trong phát triển nội dung, hình thức thông tin. Những giải thưởng quốc tế mà TTXVN giành được trong thời gian qua, đều từ những tổ chức uy tín như OANA (Tổ chức các hãng thông tấn châu Á-Thái Bình Dương) hay WAN-IFRA.

Hai giải thưởng quốc tế trước đây của TTXVN đều dành cho những sản phẩm báo chí hoặc công nghệ hỗ trợ hoạt động báo chí vào năm 2014 là sản phẩm RapNewsPlus kết hợp tin tức với nhạc rap, vào năm 2019 là sản phẩm chatbot để tự động tương tác với độc giả báo điện tử.

Năm 2020, Dự án với tên gọi “Cuộc chiến chống tin giả - Những ý tưởng sáng tạo và giải pháp hiệu quả” gồm 3 cấu phần: 1/ Bài hát chống Fake News bằng 15 ngôn ngữ; 2/ Tài khoản Factcheckvn trên mạng xã hội TikTok hướng vào giới trẻ. Đây là lần đầu tiên một cơ quan báo chí Việt Nam có riêng một kênh kiểm chứng thông tin và cũng là lần đầu tiên trên nền tảng sử dụng các video ngắn này. 3/ Dự án “Nói không với Fake News” đào tạo kỹ năng phòng tránh tin giả cho học sinh từ tiểu học cơ sở đến trung học phổ thông, đã triển khai tại nhiều tỉnh thành trong toàn quốc [1].

Tư duy không ngừng đổi mới và sáng tạo của TTXVN thể hiện trên nhiều phương thức truyền thông khác nhau. Điển hình như năm 2017, TTXVN đã khai trương trang infographics.vn, dẫn đầu xu thế báo chí dữ liệu ở Việt Nam [2]. Đến nay, các đồ hoạ của TTXVN không chỉ đẹp và hiện đại, đa dạng về nội dung lẫn hình thức, mà còn có tính tương tác. Đặc biệt, trong đợt thông tin về đại dịch COVID-19, loại hình báo chí này lại càng phát huy hiệu quả. Trang dữ liệu về đại dịch được cập nhật theo dạng real-time của Trung tâm Kỹ thuật Thông tấn đạt lượng truy cập rất cao, được nhiều cơ quan báo chí sử dụng lại.

Việc ứng dụng công nghệ, truyền thông số hỗ trợ cho báo in với những ý tưởng tăng tương tác với độc giả cũng vô cùng thú vị. Có thể lấy hai ví dụ trong năm nay [3][4]. Đầu tiên là việc sử dụng mạng xã hội và sản xuất video giới thiệu sản phẩm. TTXVN đã khởi xướng chiến dịch “Tạo lá cờ Tổ quốc bằng trang báo in”, với sự tham gia của 8 tờ báo tại Việt Nam vào dịp kỷ niệm 45 năm ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2020). Độc giả có thể cắt lá cờ in màu 2 mặt, cuốn cán cờ bằng một phần của trang báo để tự làm những lá quốc kỳ cho riêng mình, sau đó chụp ảnh đăng lên mạng xã hội với hashtag #toiyeuvietnam. TTXVN cũng sản xuất video giới thiệu về chiến dịch này. Và ngày hôm đó, mạng xã hội đỏ rực màu cờ khi mọi người khoe những lá cờ nhỏ xinh cắm trên bàn làm việc, trên xe, trong phòng khách gia đình.

Chỉ chưa đầy 20 ngày sau chiến dịch trên, kỷ niệm 130 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, TTXVN có một ý tưởng mới với sự hưởng ứng của 10 tờ báo: Độc giả được tô màu tạo hình chân dung Bác Hồ trên chính trang báo in, sau đó gấp khung ảnh bằng phần còn lại của tờ báo và công chúng có thể quét mã QR ở góc hình để đọc các bài viết, xem ảnh, video về Bác Hồ trên trang web của từng báo. TTXVN cũng làm video giới thiệu theo cách thức nhanh nhất, đơn giản nhất và tiết kiệm kinh phí nhất.

Đổi mới và sáng tạo còn được thấy ngay trong phương thức thu phí báo điện tử. Từ năm 2012, VietnamPlus bắt đầu thử nghiệm và từ tháng 6/2018 chính thức trở thành báo điện tử đầu tiên ở Việt Nam thu phí người đọc với mô hình “freemium” – chỉ thu phí một phần nội dung chất lượng cao. Số lượng bài thu phí chiếm 5% tổng số tin bài mỗi ngày, chủ yếu là những nội dung phân tích chuyên sâu và không ảnh hưởng đến nhiệm vụ phổ cập thông tin và kiến thức thiết yếu cho công chúng.

Từ những ý tưởng, sản phẩm, chiến dịch, dự án truyền thông sáng tạo trên, có thể thấy TTXVN có những chiến lược phát triển báo chí rất “mở” về tư duy cũng như phương thức truyền thông chuyên nghiệp, hiệu quả. Một số chuyên gia báo chí đã chỉ ra con đường phát triển lâu dài là “chuyển đổi-sáng tạo-chấp nhận rủi ro”. Tư duy của ban lãnh đạo TTXVN luôn dám thử nghiệm những ý tưởng mới mẻ, chấp nhận rủi ro và dám chịu trách nhiệm. Từ nhiều bài viết, bài phát biểu, phỏng vấn đến hoạt động thực tế của những lãnh đạo đứng đầu TTXVN hay Vietnamplus, có thể thấy rất rõ điều này.

3 năm qua, Thông tấn xã Việt Nam mua bản quyền cuốn sách “Những sáng tạo trong báo chí” xuất bản thường niên của Mạng lưới Truyền thông Toàn cầu (FIPP) để xuất bản tiếng Việt. Cuốn sách luôn tổng kết những sáng tạo với báo chí, những nền tảng hoặc cách tiếp cận nội dung số hàng đầu hiện nay và trong thời gian tới. Đây là cuốn cẩm nang hữu ích dành cho các lãnh đạo quản lý báo chí, các phóng viên, biên tập viên, cũng như những người làm truyền thông doanh nghiệp để thích ứng với môi trường báo chí đang thay đổi nhanh chóng. Điều đó cũng cho thấy tư duy luôn hướng đến cái mới mẻ, sáng tạo trong cách thức làm báo và mong muốn lan toả tinh thần này của lãnh đạo TTXVN.

Đón đầu cơn “sóng thần” công nghệ

TTXVN là cơ quan báo chí luôn đi đầu trong việc đổi mới công nghệ, kĩ thuật hiện đại. Trên thực tế, “TTXVN đã có sự chuẩn bị tốt để đón đầu xu thế của Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư”, như Tổng giám đốc Nguyễn Đức Lợi đã phát biểu trong dịp kỷ niệm 75 năm thành lập ngành. Phát biểu tại diễn đàn “Talk show Tổng biên tập 4.0”, trong khuôn khổ Hội Báo toàn quốc năm 2019, ông Lê Quốc Minh, Phó Tổng giám đốc TTXVN cũng khẳng định: Khoảng 5, 6 năm qua, TTXVN đã đầu tư công nghệ rất nhiều và những sản phẩm mà TTXVN đưa ra là hiếm hoi về công nghệ 4.0 trong giới báo chí Việt Nam.

Theo chia sẻ của ông Nguyễn Hoàng Nhật, Phó Tổng biên tập báo Vietnamplus, TTXVN luôn “đón đầu cơn “sóng thần” công nghệ” [2]. Hàng loạt sản phẩm báo chí hiện đại, sử dụng trí tuệ nhân tạo đã và đang được nhiều đơn vị trong TTXVN triển khai, như podcast, speech-totext, loa thông minh ra lệnh bằng giọng nói, phân tích dữ liệu người dùng…

Cách đây vài năm, tòa soạn VietnamPlus được Microsoft News (thuộc tập đoàn công nghệ khổng lồ Microsoft) thuê để vận hành trang msn.vn. Từ Singapore, người phụ trách khu vực châu Á-Thái Bình dương của MSN thậm chí có thể nắm được trong vòng bao nhiêu phút vừa qua, biên tập viên ở Việt Nam đã không cầm đến con chuột máy tính (do Microsoft cung cấp để tác nghiệp bắt buộc khi làm việc) nhờ công cụ ẩn cài đặt trên hệ thống [5].

Nhưng cũng từ kinh nghiệm “làm thuê” cho MSN mà các biên tập viên của VietnamPlus khi đó đã được tiếp cận những công nghệ làm báo mới nhất, chẳng hạn như Chartbeat, thay cho Google Analytics mà hầu hết các báo Việt Nam vẫn quen dùng. Nhờ công cụ này – vốn được nhiều báo lớn trên thế giới như Washington Post, BBC, Buzzfeed… sử dụng, mà các biên tập viên có thể đo được độ thu hút của trang chủ, hiệu quả của dòng tít, ảnh đại diện có gây chú ý với độc giả hay không? Và nhờ Chartbeat thay đổi tư duy thì các biên tập viên mới biết chỉ số CTR (click-through-rate) cũng đóng vai trò quyết định đối với một trang tin tức, chứ không thuần chỉ là pageviews như chúng ta vẫn mặc định [5].

Đón đầu các xu hướng mới Các giải thưởng quốc tế của TTXVN, đặc biệt Dự án “Cuộc chiến chống tin giả - Những ý tưởng sáng tạo và giải pháp hiệu quả” được bắt đầu từ 2019 đã cho thấy sự theo sát, thậm chí đón đầu xu hướng của thế giới. Ngày 30/6/2020, Liên hợp quốc (LHQ) mới phát động chiến dịch chống phát tán thông tin sai lệch trên mạng, đặc biệt tin liên quan dịch COVID-19, thông qua việc thúc đẩy thay đổi hành vi của người sử dụng mạng. Đây cũng là một phần trong sáng kiến có quy mô rộng hơn của LHQ mang tên “Kiểm chứng” (Verified) khởi động từ tháng 5/2020 nhằm tăng lượng thông tin chính xác và đáng tin cậy [6].

Ông Lê Quốc Minh - Phó Tổng Giám đốc TTXVN đặc biệt quan tâm tới ý tưởng sáng tạo của nhiều tờ báo trên thế giới và mong muốn báo in của TTXVN có những phương thức sáng tạo để tăng tương tác với độc giả. Ví dụ một trang bìa tạp chí mà người dùng có thể nói chuyện với nó và nó… nói chuyện lại. Có một quảng cáo mà độc giả có thể gỡ ra khỏi tạp chí, đặt bên cạnh giường ngủ, rồi sẽ được thưởng thức những âm thanh êm dịu và mùi hoa oải hương giúp ta chìm sâu vào giấc ngủ. Có một tạp chí in hoàn toàn nhưng bạn lại phải nghe nó để có thể hiểu hết câu chuyện. Còn có một câu chuyện trên báo in được kể lại bằng giọng hát và một câu chuyện khác sử dụng một trò chơi để kể lại nội dung…

Việc VietnamPlus thu phí báo điện tử cũng tham khảo và đón đầu xu hướng của thị trường báo chí thế giới với nhiều kiểu thu phí khác nhau như kiểu “hard paywall” - phải trả phí mới đọc được nội dung hay kiểu “metered paywall” – cho đọc một số bài nhất định rồi mới đòi trả phí…

Nội dung là ‘vua’, phụng sự công chúng là trên hết

Phát triển công nghệ, đón đầu các xu hướng mới chỉ là các yếu tố hỗ trợ nội dung, tạo ra phương thức làm báo hiện đại, hấp dẫn hơn. TTXVN luôn hướng đến giá trị cốt lõi của báo chí là chú trọng nội dung chất lượng cao (content is King) và phụng sự độc giả là trên hết (audience-first) [7] với những sản phẩm báo chí có chiều sâu, nhân văn về nội dung.

Có thể kể đến một số ví dụ điển hình. Báo Vietnamplus từng dám bỏ ra hàng trăm triệu đồng để đầu tư một số tuyến bài sâu tạo dấu ấn, như chuyên đề về tuyến đường sắt Bắc – Nam với nhiều chuyến đi của êkip suốt 5 tháng trời, tuyến bài về những đứa trẻ ở Simaica, về cô bé chân voi chữa trị tận Đài Loan, về công trình cáp treo lên đỉnh Fansipan [3]…

Năm 2017, TTXVN đã có bài viết thể loại long-form “Chuyến thăm Hoa Kỳ của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc: Định hình khuôn khổ hợp tác song phương đa dạng” đăng trên VietnamPlus đã đoạt giải A - Giải báo chí quốc gia ở thể loại báo điện tử. Trong các năm tiếp theo, năm nào VietnamPlus cũng đoạt giải cao nhất ở thể loại này nhờ những phóng sự được thực hiện công phu, vừa mang tính chuyên sâu, lại được thể hiện bằng cách kể chuyện hiện đại, tích hợp cả báo chí thị giác (visual journalism) lẫn báo chí dữ liệu (data journalism).

Hay dịp kỷ niệm 45 năm thống nhất đất nước vừa qua, sản phẩm videographic đăng trên VietnamPlus với chủ đề các dấu mốc quan trọng của Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử đã đạt tới cả ngàn lượt chia sẻ trên mạng xã hội Facebook và YouTube. Ngay cả một số đài truyền hình địa phương cũng liên hệ xin lại sản phẩm này để phát sóng. Điều đáng nói, sản phẩm trên do chính các bạn sinh viên thực tập tại tòa soạn VietnamPlus thực hiện, phần hỗ trợ của tòa soạn chỉ là chuẩn bị tư liệu cho chính xác [2].

Chính từ tư duy, tinh thần và hành động không ngừng đổi mới, không ngừng sáng tạo, đón đầu xu hướng mới mà vẫn đảm bảo giá trị cốt lõi về nội dung, TTXVN đã có những chiến lược phát triển và các sản phẩm, chiến dịch, dự án báo chí thành công. Với đầy đủ nền tảng kỹ thuật và con người, TTXVN đã từng bước phát triển theo mô hình đa phương tiện, trên cơ sở đa nền tảng nhằm phát huy thế mạnh của các loại hình báo chí, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao và đa dạng của công chúng.

Điều đó cho thấy, trong xu thế chuyển đổi số, báo chí Việt Nam cần đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ, tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn phải đảm bảo chất lượng nội dung và cần có tư duy đổi mới của lãnh đạo cơ quan báo chí cũng như của cán bộ, phóng viên trực tiếp làm báo, như Chủ tịch và CEO của FIPP James Hewes nhấn mạnh: “Mảng đổi mới mà bạn cần làm tốt chính là con người” [2]

_______________________

Bài đăng trên Tạp chí điện tử Người làm báo ngày 8.12.2020

Tài liệu tham khảo:
1. Vietnam + Dự án chống tin giả của TTXVN đoạt giải thưởng báo chí quốc tế, https:// www.vietnamplus.vn/du-an-chong-tin-giacua-ttxvn-doat-giai-thuong-bao-chi-quocte/663082.vnp, 09.09.2020, truy cập lúc 14h ngày 27.9.2020
2. TTXVN, Nội san Thông tấn số 9/2020, https://dhtn.ttxvn.org.vn/tintuc/75-namthong-tan-xa-viet-nam-don-dau-con-songthan-cong-nghe-7309, 09.09.2020, truy cập lúc 14h20 ngày 27.9.2020
3. Hải Trung Kim (thực hiện phỏng vấn ông Lê Quốc Minh), Sáng tạo báo chí toàn cầu và hướng đi của Việt Nam, Tạp chí Thông tin và Truyền thông, số 6.2020
4. Lê Quốc Minh, Sáng tạo với báo in: Mạnh dạn lên đi, đừng đắn đo chi, nhandan.com. vn, https://nhandan.com.vn/chinh-trihangthang/manh-dan-len-di-dung-dan-dochi-608127/, truy cập 16h19 ngày 23.10
5. Nguyễn Hoàng Nhật, Ngoài ngòi bút, nhà báo đã có thêm những “vũ khí tối tân”, Tạp chí Thông tin và Truyền thông, số 6.2020
6. Nguyễn Hằng, Liên hợp quốc phát động chiến dịch mới chống tin giả, baotintuc.vn, 01.07.2020, https://baotintuc.vn/the-gioi/lien-hop-quoc-phat-dong-chien-dich-moichong-tin-gia-20200701131247984.htm, truy cập lúc 10h10 ngày 18.10.2020
7. Huy Thông (thực hiện phỏng vấn), Nhà báo Lê Quốc Minh: Nội dung là ‘vua’, phụng sự độc giả là trên hết!,  https://thethaovanhoa. vn/van-hoa/nha-bao-le-quoc-minh-noidung-la-vua-phung-su-doc-gia-la-trenhet-n20200619083005264.htm.

 TS Lê Thu Hà