Khi mạng xã hội là nền tảng cho báo chí

Không chỉ có một fanpage, nhiều cơ quan báo chí có hàng trăm fanpage cho từng chuyên mục, chương trình, hay các dự án, chiến dịch ngoài mặt báo khác nhau. Nhiều tờ báo, đài truyền hình mở hàng chục kênh trên mạng xã hội YouTube để đưa thông tin đi xa hơn, rộng hơn và khai thác nguồn thu hiệu quả hơn.

Ở đâu có công chúng, ở đó có báo chí

Cách đây chừng 5 năm, nói tới mạng xã hội, không ít nhà báo và cán bộ quản lý báo chí còn tỏ ra nghi ngại, thậm chí, còn xem như đối thủ. Nhưng hiện nay, hầu hết các cơ quan báo chí ở Việt Nam đều khai thác môi trường truyền thông mới này như một nền tảng phát hành miễn phí mà hiệu quả để tiếp cận công chúng, để tăng nguồn thu…

Trung tâm Sản xuất và phát triển nội dung số (VTV Digital - thường được gọi với tên cũ VTV24) - một đơn vị trực thuộc Đài Truyền hình Việt Nam - hiện đã tổ chức hệ thống social media khá mạnh. Đó là 3 fanpage trên Facebook: (1) Trung tâm Tin tức VTV24 hiện có gần 3,5 triệu người theo dõi; (2) VTV24 Money có gần 1 triệu người theo dõi; và (3) Kết nối miền Tây có hơn 1 triệu người theo dõi. Kênh YouTube của VTV Digital nằm trong top 40 các kênh mạnh nhất Việt Nam. Ngoài ra, VTV Digital cũng khai thác các nền tảng phổ biến khác như Zalo, Instagram và mới đây là TikTok. Instagram và TikTok của VTV Digital là nỗ lực của Đài Truyền hình Việt Nam trong việc tiếp cận công chúng trẻ hơn, chủ yếu là thế hệ Z (sinh từ 1995 trở về sau). Cuối năm 2020, kênh TikTok VTV24 đã xuất sắc đoạt giải “News Media Channel Of The Year – Kênh Thông Tin Của Năm”.

Báo Thanh Niên cũng là cơ quan báo chí khá mạnh về khâu khai thác mạng xã hội, đặc biệt là mạng YouTube: bốn kênh YouTube của báo trên nền tảng này là (1) Báo Thanh Niên, (2) Ihay TV, (3) NGON TV và (4) Thể Thao 360 cũng thu hút hơn 4 triệu người theo dõi và cũng mang lại nguồn thu đáng kể cho cơ quan báo này.

Bên cạnh việc xây dựng các nền tảng mới như ứng dụng cho thiết bị di động, các cơ quan báo chí hôm nay đã xem mạng xã hội là một đối tác quan trọng trong việc nối dài cánh tay phát sóng, phát hành, giành lại khán, thính, độc giả của mình. Ở đâu có công chúng truyền thông, báo chí phải biết tìm đến để phục vụ!

Công chúng báo chí là đồng chủ thể sáng tạo

Nhưng mạng xã hội không chỉ là nền tảng miễn phí để báo chí chuyển tải nội dung mà còn là cơ chế giúp báo chí lan tỏa thông tin, kéo công chúng vào sân chơi truyền thông. Có thể lấy một ví dụ từ VTV6 với chương trình Bữa trưa vui vẻ, chương trình đầu tiên của VTV tận dụng ưu thế của mạng xã hội Facebook để tạo ra không gian tương tác rộng. Đây là một talkshow trực tiếp mà các câu hỏi, ý kiến bình luận của khán giả trên fanpage được chọn lọc để xuất hiện gần như đồng thời trên màn ảnh truyền hình. “Quyền lực” của khán giả được thể hiện thông qua việc vừa xem chương trình trên màn ảnh tivi truyền thống vừa dùng màn hình thứ hai là điện thoại di động, máy tính bảng hoặc máy tính bàn để tương tác, đóng góp ý kiến bình luận. Nội dung những bình luận, phản ứng, cảm xúc của khán giả sẽ được đưa vào một bộ lọc - với đội ngũ biên tập giỏi - trước khi lên sóng truyền hình.

Công cụ mạng xã hội cũng góp phần thu hút rất nhiều khán giả trẻ quay lại với truyền hình truyền thống. Sau 4 năm hoạt động, fanpage Buổi trưa vui vẻ đã có hơn 1,5 triệu người theo dõi và tham gia tương tác. Thống kê bình quân mỗi bài viết hoặc nội dung live stream trước giờ lên sóng thu hút từ trên 300 đến 1.000 khán giả theo dõi trực tiếp, 3.000 đến 4.500 bình luận và có từ 10.000 đến 30.000 lượt xem sau khi kết thúc chương trình; chỉ số loyalty đạt 70% (có 70% khán giả ở lại màn hình theo dõi chương trình trọn vẹn) (nguồn VTV).

Năm 2018, chương trình này cho ra đời 3 format chạy song song. Mỗi format có hình thức thể hiện và cách thức tương tác riêng. Bằng cách này, khán giả sẽ trực tiếp tham gia và là một phần không thể thiếu trong việc tạo ra nội dung cho chương trình. Với hệ thống tương tác hoàn toàn khác biệt, giao diện thân thiện, mỗi chia sẻ, mỗi bình luận của các khán giả sẽ ngay lập tức được thể hiện trên màn hình tivi (Khán giả càng tương tác nhiều với chương trình, càng có cơ hội lên hình với người nổi tiếng, tích điểm để nhận quà sau mỗi tuần mỗi tháng và quà cuối năm).

Những ví dụ về việc tận dụng ưu thế miễn phí, toàn cầu và tương tác của mạng xã hội trong việc làm báo, để công chúng truyền thông cùng tham gia như đồng chủ thể sáng tạo cho tác phẩm rất nhiều. Ngày càng có nhiều cơ quan báo chí nhận ra rằng khai thác mạng xã hội như những nền tảng mới cho báo chí cũng chính là thu hút trí tuệ của công chúng truyền thông, biến cơ quan báo chí đúng nghĩa là “diễn đàn của nhân dân”.

Đa phương tiện trên đa nền tảng

Báo chí đa nền tảng (multi platform journalism) là xu hướng báo chí giúp công chúng có thể tiếp cận thông tin trên nhiều các nền tảng khác nhau: máy tính, thiết bị di động, báo trực tuyến và đặc biệt là các mạng xã hội như Facebook, YouTube, Zalo... Đa nền tảng là xu thế buộc báo chí phải “biến đổi” để công chúng có thể tiếp cận thông tin bất cứ nơi đâu, bất cứ lúc nào họ muốn, trên bất cứ nền tảng nào mà họ có.

Nền báo chí Việt Nam hiện đang trong quá trình đổi mới, đó là sự thay đổi nếp tư duy làm nghề từ mô hình cũ sang mô hình mới: Mang đến những nội dung công chúng cần, chứ không phải sản xuất nội dung mình có.

Việc khai thác mạng xã hội đối với báo chí không chỉ có tạo ra các nền tảng mới để phát hành nội dung, mà là tạo ra sân chơi, để biến công chúng, từng thành viên mạng xã hội, thành kênh truyền thông thứ cấp của mình. Công chúng vừa là đối tượng phục vụ, vừa là người tiêu dùng tin tức của báo chí nhưng đồng thời lại là kênh phân phối, kênh PR quảng cáo cho báo chí.

Báo chí phải được định vị lại để phát huy vai trò của mình trong hệ sinh thái truyền thông mới, trong cuộc cách mạng truyền thông trong kỷ nguyên Internet vạn vật. Đặc điểm nổi bật trong hệ sinh thái truyền thông mới là sự tham gia bình đẳng của nhiều bên vào những quá trình truyền thông. Môi trường truyền thông đa chiều, đa hình thái, đa nền tảng, đa tiếp nhận. Nội dung có thể được chuyển tiếp, chia sẻ và tương tác giữa những người dùng mà không cần bộ lọc, kiểm chứng thông tin của bên thứ ba. Công chúng không còn đơn thuần là khách hàng của báo chí chính thống mà là một khâu quan trọng trong sáng tạo sản phẩm truyền thông. Và vì thế, công việc của báo chí hôm nay là tạo ra một cộng đồng công chúng tích cực hơn, dân chủ hơn để họ đồng hành với cơ quan báo chí./.